Kwarts, een van de meest voorkomende mineralen op aarde

Kwarts is een oud Duits woord dat oorspronkelijk zoiets betekende als hard of stoer. Het is het meest voorkomende mineraal in de continentale korst en het mineraal met de eenvoudigste chemische formule: siliciumdioxide of SiO₂. Kwarts is zo gebruikelijk in ruwe rotsen dat het meer opvalt wanneer kwarts ontbreekt dan wanneer het aanwezig is. 

Hoe kwarts te identificeren

Kwarts is er in vele kleuren en vormen. Maar als je eenmaal begint met het bestuderen van mineralen, wordt kwarts gemakkelijk in één oogopslag te zien. Je kunt het herkennen aan deze identificatiegegevens:

• Een glazige glans
• Hardheid 7 op de schaal van Mohs, krassen op gewoon glas en alle soorten staal
• Het breekt in gebogen scherven in plaats van platte splijtingsfragmenten, wat betekent dat het conchoidale fracturen vertoont.
• Bijna altijd helder of wit
• Bijna altijd aanwezig in lichtgekleurde rotsen en in zandstenen
• Als kwarts in kristallen wordt gevonden, heeft het altijd een zeshoekige doorsnede zoals die van een gewoon potlood.

De meeste voorbeelden van kwarts zijn helder, mat of gevonden als melkwitte korrels van kleine omvang die geen kristalvlakken vertonen. Bergkristal kan donker lijken als het in een rots met veel donkere mineralen zit.

Speciale kwartsrassen

De mooie kristallen en levendige kleuren die je zult zien in sieraden en in rockwinkels zijn schaars. Hier zijn enkele van die waardevolle soorten:

• Helder, kleurloos kwarts wordt bergkristal genoemd.
• Doorschijnende witte kwarts wordt melkachtige kwarts genoemd.
• Melkachtig roze kwarts wordt rozenkwarts genoemd. De kleur wordt vermoedelijk veroorzaakt door verschillende onzuiverheden (titanium, ijzer, mangaan) of microscopische insluitsels van andere mineralen.
• Paarse kwarts wordt amethist genoemd. De kleur is te wijten aan "gaten" van ontbrekende elektronen in het kristal in combinatie met ijzeronzuiverheden.
• Gele kwarts wordt citrien genoemd. De kleur is te wijten aan ijzeronzuiverheden.
• Groene kwarts wordt praseoliet genoemd. IJzere onzuiverheden verklaren ook de kleur.
• Grijze kwarts wordt rookkwarts genoemd. De kleur is te wijten aan "gaten" van ontbrekende elektronen in combinatie met aluminiumonzuiverheden.
• Bruin rookkwarts wordt cairngorm genoemd en zwart rookkwarts wordt morion genoemd.
• De Herkimer-diamant is een vorm van natuurlijk kwartskristal met twee puntige uiteinden.

Kwarts komt ook voor in een microkristallijne vorm genaamd chalcedoon. Samen worden beide mineralen ook wel silica genoemd.

Waar kwarts wordt gevonden

Kwarts is misschien wel het meest voorkomende mineraal op onze planeet. In feite is een test van een meteoriet (als je denkt er een te hebben gevonden) om er zeker van te zijn niet kwarts hebben.

Kwarts wordt in de meeste geologische omgevingen gevonden, maar het vormt meestal sedimentaire rotsen zoals zandsteen. Dit is geen verrassing als je bedenkt dat bijna al het zand op aarde bijna uitsluitend is gemaakt van kwartskorrels.

Onder milde hitte en druk kunnen zich geodes vormen in sedimentair gesteente dat is bekleed met korsten van kwartskristallen die zijn afgezet uit ondergrondse vloeistoffen.

In stollingsgesteenten is kwarts het bepalende mineraal van graniet. Wanneer granietrotsen diep ondergronds kristalliseren, is kwarts over het algemeen het laatste mineraal dat zich vormt en heeft meestal geen ruimte om kristallen te vormen. Maar in pegmatieten kan kwarts soms zeer grote kristallen vormen, zo lang als een meter. Kristallen komen ook voor in aderen geassocieerd met hydrothermale (oververhit water) activiteit in de ondiepe korst.

In metamorfe gesteenten zoals gneis, wordt kwarts geconcentreerd in banden en aders. In deze setting nemen de korrels niet hun typische kristalvorm aan. Zandsteen verandert ook in een massieve kwartsrots genaamd kwartsiet.

Geologische betekenis van kwarts

Onder de veel voorkomende mineralen is kwarts het moeilijkste en meest inerte. Het vormt de ruggengraat van goede grond, biedt mechanische sterkte en houdt open poriënruimte tussen zijn korrels. Zijn superieure hardheid en weerstand tegen oplossen zijn wat zandsteen en graniet verdragen. Je zou dus kunnen zeggen dat kwarts de bergen ophoudt.

Prospectors zijn altijd alert op kwartsaders omdat dit tekenen zijn van hydrothermische activiteit en de mogelijkheid van ertsafzettingen.

Voor de geoloog is de hoeveelheid siliciumdioxide in een rots een elementaire en belangrijke bit van geochemische kennis. Kwarts is een klaar teken van hoog silica, bijvoorbeeld in rhyoliet lava.

Kwarts is hard, stabiel en heeft een lage dichtheid. Kwarts wordt in overvloed gevonden en wijst altijd op een continentaal gesteente omdat de tektonische processen die de continenten van de aarde hebben gebouwd, de voorkeur geven aan kwarts. Terwijl het door de tektonische cyclus van erosie, depositie, subductie en magmatisme beweegt, blijft kwarts in de bovenste korst hangen en komt het er altijd bovenop.