Gila-monsters maken deel uit van de klasse Reptilia en leven voornamelijk in het zuidwesten van de Verenigde Staten en het noorden van Mexico. Hun wetenschappelijke naam, Heloderma suspectum, is afgeleid van de Griekse woorden die nagel (helo) en skin (derma) betekenen. Deze naam verwijst naar hun noppenhuid.
Gila-monsters hebben giftige klieren in hun onderkaak. Met hun grote hoofden kunnen ze sterke beten hebben waardoor hun gif in de groeven van hun tanden in het slachtoffer zinkt. Ze lopen hoog op hun benen om hun staart vrij van de grond te houden en zwaaien hun staart heen en weer om het evenwicht te behouden.
Deze reptielen jagen in het voorjaar en verbergen zich in holen tijdens de koude maanden, met behulp van vetvoorraden in hun staart om ze te ondersteunen tot de lente. Ze leven tot 20 jaar in het wild, kunnen tot 22 centimeter groeien en wegen tussen 1,5 en 5 pond.
Gila-monsters leven in het zuidwesten van de Verenigde Staten en Noord-Mexico, in habitats zoals woestijnen, graslanden en struikgewas. Ze leven op de grond en maken meestal hun huizen in holen in rotsachtige gebieden.
Gila-monsters zijn carnivoren en hun dieet bestaat voornamelijk uit kleine vogels en eieren. Ze eten ook hagedissen, kikkers, insecten en kleine zoogdieren.
In situaties van extreme temperaturen overdag, kunnen gila-monsters 's nachts actiever zijn. Omdat ze relatief langzaam slechts ongeveer 1,5 mijl per uur bereiken, vertrouwen ze op stealth om hun prooi te vangen en zoeken ze ook naar cactussen voor eieren in vogelnesten. Bovendien kunnen gila-monsters niet goed zien, dus vertrouwen ze op hun sterke reuk- en smaakgevoel om hun prooi te volgen. Ze tikken met hun tong om geuren in de lucht op te vangen. Deze wezens kunnen tot 1/3 van hun lichaamsgewicht eten en kunnen vet in hun staart opslaan. Dit vermindert de hoeveelheid tijd die Gila-monsters moeten besteden aan voedsel zoeken.
Gila-monsters hebben krachtige kaken waarmee ze hun slachtoffer tot 10 minuten kunnen bijten en vasthouden. Ze slaan gif op in de groeven van hun tanden in hun onderkaak. Het meeste voedsel kan worden geconsumeerd door het volledig door te slikken of met een snelle hap. Voor grotere prooien, zoals kleine zoogdieren, sijpelt Gila-monstervergif in het lichaam van het gebeten dier en valt zijn zenuwstelsel aan. Een gila-monsterbeet kan erg pijnlijk zijn voor de mens, maar is meestal niet dodelijk.
Gila-monsters bereiken de leeftijd van volwassenheid tussen 3-5 jaar. Het broedseizoen is in de vroege zomer, wanneer mannen concurreren door deel te nemen aan worstelwedstrijden. Het vrouwtje graaft een gat en bedekt licht haar 2-12 eieren die 1,4 gram wegen en gemiddeld 2,5 bij 1,2 centimeter overspannen. Ongeveer 4 maanden later komen de eieren uit en verschijnen gila-monsters met een gemiddelde grootte van 6,3 inch. Ze zien eruit als miniatuurvolwassenen met meer levendige kleuren en staan er alleen voor bij de geboorte.
Deze jongen zullen uitgroeien tot dagdieren die het grootste deel van hun leven onder de grond doorbrengen met een uitbarsting van activiteit tijdens de lente, die wordt besteed aan het zoeken naar voedsel. Drie tot vier grote maaltijden zijn al het voedsel dat het nodig heeft om de winter te overleven. Het zijn meestal solitaire dieren, maar verzamelen zich in kleine gemeenschappen tijdens de paartijd.
Gila-monsters worden aangewezen als Near Threatened door de International Union for Conservation of Nature (IUCN).
Hoewel het totale aantal gila-monsters onbekend is, is hun populatie in een onbekend tempo in de Verenigde Staten en Mexico afgenomen. De grootste bedreiging voor Gila-monsters is de mens, omdat op de dieren wordt gejaagd als waardevolle bezittingen en gedood door huisdieren. Ze worden ook illegaal verzameld als huisdieren.
Met name wordt een eiwitcomponent van het gif van Gila-monsters genaamd Exendin-4 gebruikt in een medicijn om diabetes type II te beheersen. Het eiwit heeft een homeostatisch effect door het reguleren van glucosespiegels in het lichaam. Onderzoekers hebben ontdekt dat dit medicijn helpt om diabetes type II te beheersen door de insulinesecretie te stimuleren en de insulinerespons te herstellen. Onderzoekers onderzoeken momenteel of dit eiwit kan worden gebruikt om geheugenstoornissen zoals de ziekte van Alzheimer te behandelen.