'Copenhagen' van Michael Frayn is zowel feit als fictie

Waarom doen we de dingen die we doen? Het is een eenvoudige vraag, maar soms is er meer dan één antwoord. En dat is waar het ingewikkeld wordt. Michael Frayn's "Kopenhagen" is een fictief verslag van een feitelijke gebeurtenis tijdens de Tweede Wereldoorlog, waarin twee natuurkundigen verhitte woorden en diepzinnige ideeën uitwisselen. Een man, Werner Heisenberg, wil de kracht van het atoom benutten voor de Duitse strijdkrachten. De andere wetenschapper, Niels Bohr, is er kapot van dat zijn geboorteland Denemarken bezet is door het Derde Rijk.

Historische context

In 1941 bracht de Duitse natuurkundige Heisenberg een bezoek aan Bohr. De twee spraken heel kort voordat Bohr boos het gesprek beëindigde en Heisenberg vertrok. Mysterie en controverse hebben deze historische uitwisseling omgeven. Ongeveer tien jaar na de oorlog beweerde Heisenberg dat hij Bohr, zijn vriend en vaderfiguur bezocht, om zijn eigen ethische zorgen over nucleaire wapens te bespreken. Bohr herinnert zich echter anders. Hij beweert dat Heisenberg geen morele problemen leek te hebben met het maken van atoomwapens voor de Asmogendheden.

Toneelschrijver Michael Frayn, met een gezonde combinatie van onderzoek en verbeelding, overweegt de verschillende motivaties achter de ontmoeting van Heisenberg met zijn voormalige mentor, Niels Bohr.

Vague Spirit World

"Kopenhagen" speelt zich af op een niet-openbaar gemaakte locatie zonder het vermelden van sets, rekwisieten, kostuum of landschappelijke vormgeving. In feite biedt het stuk geen enkele fase richting, waardoor de actie volledig aan de acteurs en de regisseur wordt overgelaten.

Het publiek leert al vroeg dat alle drie de personages (Heisenberg, Bohr en Bohr's vrouw Margrethe) al jaren dood zijn. Nu hun leven voorbij is, keren hun geest terug naar het verleden om te proberen de bijeenkomst van 1941 te begrijpen. Tijdens hun discussie raken de spraakzame geesten andere momenten in hun leven, zoals skitochten en bootongelukken, laboratoriumexperimenten en lange wandelingen met vrienden.

Kwantummechanica op het podium

Je hoeft geen natuurliefhebber te zijn om van dit spel te houden, maar het helpt zeker. Veel van de charme van "Kopenhagen" komt van Bohr's en Heisenberg's uitingen van hun vrome liefde voor de wetenschap. Er is poëzie te vinden in de werking van een atoom, en de dialoog van Frayn is het meest welsprekend wanneer de personages diepgaande vergelijkingen maken tussen de reacties van elektronen en de keuzes van mensen.

"Kopenhagen" werd voor het eerst opgevoerd in Londen als een "theater in het rond.".

De rol van Margrethe

Op het eerste gezicht lijkt Margrethe misschien het meest triviale karakter van de drie. Bohr en Heisenberg zijn tenslotte wetenschappers. Ze hadden allemaal een diepgaande invloed op de manier waarop de mens de kwantumfysica, de anatomie van het atoom en het vermogen van kernenergie begrijpt. Margrethe is echter essentieel voor het stuk omdat ze de geleerden van de wetenschapper een excuus geeft om zich uit te drukken in termen van leken. Zonder dat de vrouw hun gesprek evalueert, soms zelfs Heisenberg aanvalt en haar vaak passieve echtgenoot verdedigt, kan de dialoog van het stuk in verschillende vergelijkingen evolueren. Deze gesprekken zijn misschien aantrekkelijk voor een paar wiskundige genieën, maar zouden anders saai zijn voor de rest van ons! Margrethe houdt de karakters geaard. Ze vertegenwoordigt het perspectief van het publiek.

'Ethische vragen van Kopenhagen'

Soms voelt het stuk te cerebraal voor zijn eigen bestwil. Toch werkt het stuk het beste wanneer ethische dilemma's worden onderzocht.

• Was Heisenberg immoreel omdat hij probeerde de nazi's van atoomenergie te voorzien?
• Waren Bohr en de andere geallieerde wetenschappers onethisch door de atoombom te maken?
• Heeft Heisenberg Bohr bezocht om morele leiding te zoeken? Of pronkte hij gewoon met zijn superieure status?

Elk van deze en meer zijn waardige vragen om te overwegen. Het stuk geeft geen definitief antwoord, maar het geeft wel aan dat Heisenberg een barmhartige wetenschapper was die van zijn vaderland hield, maar geen atoomwapens goedkeurde. Veel historici zouden het natuurlijk niet eens zijn met de interpretatie van Frayn. Dat maakt "Kopenhagen" des te aangenamer. Het is misschien niet het meest opwindende spel, maar het stimuleert zeker het debat.

bronnen

• Frayn, Michael. "Kopenhagen." Samuel French, Inc, a Concord Theatricals Company 2019.
• "Werner Heisenber." Nobel Lectures, Physics 1922-1941, Elsevier Publishing Company, Amsterdam, 1965.