Een middeleeuws liefdesverhaal

Hij was een briljant geleerde aan de Universiteit van Parijs, charismatisch, aantrekkelijk en knap. Hij trok studenten als motten naar zijn vlam, daagde zowel zijn meesters als zijn collega's uit met sprankelende vertoningen van logica. Zijn schijnbaar onwrikbare kern van zelfvertrouwen werd gerechtvaardigd door zijn talenten voor dialectiek, onderwijs en poëzie. Zijn naam was Pierre Abelard.

Ze was een zeldzame verschijning in het klooster van de kathedraal van Parijs: een jonge vrouw, nog in haar tienerjaren, die filosofische studies nastreefde zonder een duidelijke wens om de sluier te dragen. Hoewel ongetwijfeld mooi, stond ze meer bekend om haar scherpe geest en haar dorst naar kennis dan om haar schoonheid. Ze heette Heloise.

Dat twee zulke buitengewone individuen in dezelfde academische wereld elkaar zouden vinden, lijkt onvermijdelijk. Dat hun welsprekende uitingen van liefde voor ons in hun eigen woorden hadden moeten overleven, is een zeldzaam geschenk van de geschiedenis.

Die tragedie zou hen moeten wachten, maakt hun verhaal des te aangrijpender.¹

The Pursuit of Love

Hoewel Abelard op een bepaald moment Heloise in het drukke academische toneel van Parijs zag, waren er geen sociale gelegenheden waarop ze elkaar waarschijnlijk zouden ontmoeten. Hij was bezig met zijn studies en het universitaire leven; ze stond onder de bescherming van haar oom Fulbert, een kanunnik in de kathedraal. Beiden keerden zich af van frivole sociale bezigheden ten gunste van een gelukkige absorptie met filosofie, theologie en literatuur.

Maar Abelard, die zijn dertigste had bereikt zonder ooit de geneugten van romantische of fysieke liefde te kennen, had besloten dat hij zo'n ervaring wilde. Hij benaderde deze cursus met zijn gebruikelijke logica:

Het was dit jonge meisje dat ik, na zorgvuldig te hebben nagedacht over al die kwaliteiten die gewoon zijn om liefhebbers aan te trekken, vastbesloten was om me te verenigen in de banden van liefde ... ²

Canon Fulbert stond erom bekend dat hij diep voor zijn nicht zorgde; hij erkende haar academische vaardigheden en wilde de beste opleiding die voor haar kon worden gegeven. Dit was Abelards route naar zijn huis en vertrouwen. Beweren dat het onderhoud van een eigen huis te duur was en zijn studie bemoeilijkte, probeerde de geleerde aan boord te gaan bij Fulbert in ruil voor een kleine vergoeding en, nog belangrijker, voor het geven van instructies aan Heloise. De reputatie van Abelard - niet alleen als een briljant leraar maar als een betrouwbaar individu - was zo groot dat Fulbert hem enthousiast verwelkomde in zijn huis en hem de opvoeding en zorg van zijn nicht toevertrouwde.

Ik had niet meer verbaasd moeten zijn als hij een teder lam had toevertrouwd aan de zorg van een vraatzuchtige wolf ...

Leren van liefde

We waren eerst verenigd in de woning die onze liefde beschermde, en daarna in de harten die ermee brandden.

Er is geen manier om te weten welke smeekbeden of listen door Abelard zijn student hebben verleid. Heloise kan heel goed van hem gehouden hebben vanaf het moment dat ze elkaar ontmoetten. De kracht van zijn persoonlijkheid, zijn vlijmscherpe geest en zijn knappe houding resulteerde ongetwijfeld in een onweerstaanbare combinatie voor een jonge vrouw. Nog geen twintig, ze had geen idee hoe zij en haar oom waren gemanipuleerd, en ze was precies op de juiste leeftijd om Abels aanwezigheid in haar leven te zien zoals bepaald door het lot - of door God.

Bovendien zijn zelden twee geliefden zo geschikt voor elkaar als Abelard en Heloise. Beiden aantrekkelijk, beide buitengewoon intelligent, beiden verrukt van de kunst van het leren, deelden ze een intellectuele energie die maar weinig paren van elke leeftijd - of tijdperk - het geluk hadden te weten. Toch was leren in deze vroege dagen van intens verlangen secundair.

Onder het voorwendsel van studie brachten we onze uren door in het geluk van liefde, en leerden ons de geheime kansen uit die onze passie hunkerde. Onze toespraak was meer van liefde dan van de boeken die voor ons open lagen; onze kussen waren veel groter dan onze beredeneerde woorden.

Hoe oorspronkelijk Abelards oorspronkelijke bedoelingen ook waren geweest, hij werd al snel overweldigd door zijn gevoelens voor Heloise. Hij vond zijn eens zo geliefde studies belastend, zijn energie om te leren markeerde, hij gaf ongeïnspireerde lezingen en zijn gedichten waren nu gericht op liefde. Het duurde niet lang voordat zijn studenten afleiden wat hem was overkomen, en geruchten vielen Parijs over de verhitte affaire.

Alleen Canon Fulbert leek zich niet bewust van de romantiek die zich onder zijn eigen dak afspeelde. Zijn onwetendheid werd bevorderd door zijn vertrouwen in de nicht van wie hij hield en de geleerde die hij bewonderde. Fluisteringen hebben misschien zijn oren bereikt, maar zo ja, dan hebben ze zijn hart niet bereikt.

Oh, hoe groot was het verdriet van de oom toen hij de waarheid hoorde, en hoe bitter was het verdriet van de geliefden toen we werden gedwongen om te scheiden!

Hoe het gebeurde is niet helemaal duidelijk, maar het is redelijk om aan te nemen dat Fulbert zijn nichtje en zijn pensionair binnenkwam op een uiterst privé moment. Hij had de geruchten genegeerd en geloofde in hun goede gedrag; misschien was het een directe confrontatie met de waarheid die hem zo drastisch beïnvloedde. Nu kwam de omvang van zijn woede op zijn minst overeen met de omvang van het vertrouwen dat hij in beide had gesteld.

Maar fysiek scheidde het paar niet de vlam van hun liefde voor elkaar; Integendeel:

Het zinken van onze lichamen diende alleen om onze ziel dichter bij elkaar te brengen; de overvloed van de liefde die ons werd ontzegd, heeft ons meer dan ooit aangewakkerd.

En niet lang nadat ze uit elkaar waren gegaan, kreeg Heloise een bericht aan Abelard: ze was zwanger. Bij de volgende gelegenheid, toen Fulbert weg was van huis, vluchtte het stel naar de familie van Abelard, waar Heloise zou blijven tot hun zoon werd geboren. Haar geliefde keerde terug naar Parijs, maar angst of onhandigheid weerhield hem ervan om de breuk met haar oom enkele maanden te proberen te genezen.

De oplossing lijkt ons nu eenvoudig en zou voor de meeste jonge paren toen eenvoudig zijn geweest: het huwelijk. Maar hoewel het niet onbekend was voor geleerden aan de universiteit om te trouwen, kunnen een vrouw en familie een ernstige belemmering vormen voor een academische carrière. Universiteiten waren relatief nieuwe systemen die waren voortgekomen uit kathedraalscholen, en die in Parijs stond bekend om zijn theologische leer. De helderste vooruitzichten die Abelard wachtten, woonden in de kerk; hij verliest de hoogst mogelijke carrière door een bruid te nemen.

Hoewel hij nooit toegeeft dat dergelijke gedachten hem ervan weerhielden om een ​​huwelijk voor te stellen, lijken ze duidelijk onder zijn overwegingen te vallen wanneer hij zijn aanbod aan Fulbert beschrijft:

... om zelfs zijn uiterste hoop te herstellen, bood ik aan met haar te trouwen die ik had verleid, op voorwaarde dat alleen het ding geheim kon worden gehouden, zodat ik daardoor geen reputatieverlies zou lijden. Hierop gaf hij graag toestemming…

Maar Heloise was iets anders.

Liefdesprotesten

Dat een verliefde jonge vrouw er niet in slaagt om met de vader van haar kind te trouwen, lijkt misschien verwarrend, maar Heloise had dwingende redenen. Ze was zich goed bewust van de kansen die Abelard zou laten liggen als hij zich aan een gezin zou binden. Ze pleitte voor zijn carrière; zij pleitte voor zijn studies; ze beweerde dat een dergelijke maatregel haar oom niet echt zou sussen. Ze pleitte zelfs voor eer:

… Het zou veel zoeter zijn als zij mijn minnares zou worden genoemd dan als mijn vrouw te worden genoemd; neen, ook dat dit voor mij ook meer eervol zou zijn. In dat geval, zei ze, zou alleen liefde me aan haar vasthouden en zou de kracht van de huwelijksketen ons niet beperken.

Maar haar geliefde zou niet worden afgeschrikt. Kort nadat hun zoon Astrolabe was geboren, lieten ze hem achter bij de familie van Abelard en keerden terug naar Parijs om in het geheim te trouwen, met Fulbert onder de weinige getuigen. Ze gingen onmiddellijk daarna uit elkaar en zagen elkaar alleen op zeldzame privé-momenten om de fictie te behouden dat ze niet langer betrokken waren.

Liefde geweigerd

Heloise had gelijk gehad toen ze had betoogd dat haar oom niet tevreden zou zijn met een geheim huwelijk. Hoewel hij zijn discretie had beloofd, liet zijn beschadigde trots hem niet zwijgen over gebeurtenissen. De verwonding was publiekelijk; de reparatie ervan moet ook openbaar zijn. Hij liet weten wat de vakbond van het paar was.

Toen zijn nicht het huwelijk ontkende, sloeg hij haar.

Om Heloise veilig te houden, bracht haar man haar weg naar het klooster in Argenteuil, waar ze als kind was opgevoed. Dit alleen al kan genoeg zijn geweest om haar tegen de toorn van haar oom te houden, maar Abelard ging nog een stap verder: hij vroeg dat ze de gewaden van de nonnen droeg, behalve de sluier die het afleggen van geloften aangaf. Dit bleek een ernstige fout te zijn.

Toen haar oom en zijn familieleden hiervan hoorden, waren ze ervan overtuigd dat ik ze nu helemaal vals had gespeeld en me voor altijd van Heloise had ontdaan door haar te dwingen non te worden.

Fulbert werd woedend en bereid zijn wraak te nemen.

Het gebeurde in de vroege ochtenduren toen de geleerde onverwachts lag te slapen. Twee van zijn bedienden accepteerden steekpenningen om aanvallers zijn huis binnen te laten. De straf die zij hun vijand bezochten was even gruwelijk en beschamend als ondraaglijk:

... want zij sneden die delen van mijn lichaam af waarmee ik datgene had gedaan dat de oorzaak van hun verdriet was.

Tegen de ochtend leek het erop dat heel Parijs was samengekomen om het nieuws te horen. Twee van Abelards aanvallers werden opgepakt en een soortgelijk lot ondergaan, maar geen herstel kon de geleerde herstellen wat hij had verloren. De briljante filosoof, dichter en leraar die beroemd was geworden om zijn talenten, had nu een heel ander soort bekendheid.

Hoe zou ik ooit mijn hoofd tussen mannen omhoog kunnen houden, wanneer elke vinger minachtend op mij gericht zou zijn, elke tong mijn schaamteloze schaamte zou uitspreken, en wanneer ik een monsterlijk schouwspel voor alle ogen zou moeten zijn?

Hoewel hij er nooit aan had gedacht monnik te worden, wendde Abelard zich nu tot het klooster. Een leven van afzondering, toegewijd aan God, was het enige alternatief dat zijn trots hem toestond. Hij wendde zich tot de Dominicaanse orde en ging de abdij van St. Denis binnen.

Maar voordat hij dat deed, overtuigde hij zijn vrouw om de sluier te nemen. Haar vrienden smeekten haar te overwegen haar huwelijk te beëindigen en terug te keren naar de buitenwereld: hij zou tenslotte niet langer haar echtgenoot in fysieke zin kunnen zijn, en een nietigverklaring zou relatief gemakkelijk te verkrijgen zijn geweest. Ze was nog vrij jong, nog steeds mooi en zo briljant als altijd; de seculiere wereld bood een toekomst die het klooster nooit zou kunnen evenaren.

Maar Heloise deed wat Abelard haar vroeg - niet uit liefde voor het kloosterleven, of zelfs uit liefde voor God, maar uit liefde voor Abelard.

Liefde houdt stand

Het is moeilijk voor te stellen dat hun liefde voor elkaar de scheiding en de tragische verwonding van Abelard zou kunnen overleven. In feite lijkt de filosoof, gezien de toegang van zijn vrouw tot het klooster, de hele zaak achter zich te hebben gelaten en zich te hebben gewijd aan schrijven en onderwijzen. Voor Abelard, en inderdaad voor iedereen die in zijn tijd filosofie studeerde, was het liefdesverhaal slechts een nevenactiviteit in zijn carrière, de impuls die een verandering in zijn focus teweeg bracht van logica naar theologie.

Maar voor Heloise was de affaire een belangrijke gebeurtenis in haar leven, en Pierre Abelard was voor altijd in haar gedachten.

De filosoof bleef voor zijn vrouw zorgen en zorgde voor haar veiligheid. Toen Argenteuil werd ingehaald door een van zijn vele rivalen en Heloise, nu de priorin, werd uitgedeeld met de andere nonnen, regelde Abelard dat de ontheemde vrouwen de abdij van de Paraclete zouden bezetten, die hij had gevestigd. En na enige tijd, en fysieke en emotionele wonden waren begonnen te genezen, hervatten ze een relatie, zij het veel anders dan die ze in de seculiere wereld hadden gekend.

Van haar kant zou Heloise zichzelf of haar gevoelens voor Abelard niet over het hoofd laten zien. Ze was altijd open en eerlijk over haar blijvende liefde voor de man die niet langer haar echtgenoot kon zijn. Ze pesterde hem om hymnes, preken, leiding en een regel voor haar orde, en hield hem daarbij actief in het werk van de abdij - en hield haar eigen aanwezigheid constant in zijn gedachten.

Wat Abelard betreft, hij had de steun en aanmoediging van een van de meest briljante vrouwen van zijn tijd om hem te helpen de verraderlijke koers van de 12e-eeuwse theologische politiek te volgen. Zijn talenten voor logica, zijn voortdurende interesse in seculiere filosofie en zijn absolute vertrouwen in zijn eigen interpretatie van de Bijbel hadden hem geen vrienden in de kerk opgeleverd en zijn hele carrière werd gekenmerkt door controverse met andere theologen. Men zou kunnen beweren dat het Heloise was die hem hielp zijn eigen spirituele visie onder ogen te zien; en het was Heloise tot wie hij zijn belangrijke geloofsbelijdenis toesprak, die begint:

Heloise, mijn zus, ooit zo dierbaar voor mij in de wereld, vandaag nog dierbaarder voor mij in Jezus Christus ... 3

Hoewel hun lichamen niet langer konden worden verenigd, bleven hun zielen een intellectuele, emotionele en spirituele reis delen.

Bij zijn dood liet Heloise het lichaam van Abelard naar de Paraclete brengen, waar ze later naast hem werd begraven. Ze liggen nog steeds samen, in wat slechts het einde van een middeleeuws liefdesverhaal zou kunnen zijn.

Je brief die je voor zijn comfort aan een vriend hebt geschreven, is onlangs bij toeval bij me gebracht. Ik zag meteen uit de titel dat het van jou was en begon het des te vuriger te lezen omdat de schrijver me zo dierbaar was, dat ik op zijn minst verfrist kon worden door zijn woorden en door een foto van hem wiens aanwezigheid ik heb verloren ... 4

Het verhaal van Abelard en Heloise is misschien verloren gegaan voor toekomstige generaties zonder de brieven die hen hebben overleefd. De loop van de gebeurtenissen die hun romantiek volgde, werd onophoudelijk beschreven in een brief die Abelard schreef, bij ons bekend als de Historia Calamitatum, of 'het verhaal van mijn tegenslagen'. Zijn bedoeling bij het schrijven van de brief was ogenschijnlijk om zijn vriend te troosten door hem in wezen te vertellen: "Denk je dat je problemen hebt? Luister hiernaar ..."

De Historia Calamitatum was wijd verspreid en gekopieerd, zoals brieven soms in die dagen waren. Er is een denkrichting dat Abelard een bijbedoeling had in de samenstelling: de aandacht op zichzelf vestigen en ervoor zorgen dat zijn werk en zijn genialiteit niet in de vergetelheid raken. Als dat inderdaad het geval was, toonde de filosoof, hoewel nog steeds vertrouwen in zijn capaciteiten tot het punt van arrogantie, een opmerkelijk brutale eerlijkheid en een bereidheid om verantwoordelijkheid te aanvaarden voor de rampzalige resultaten die zijn ijdelheid en trots met zich meebrachten.

Wat zijn motieven ook waren om de brief te schrijven, uiteindelijk viel een exemplaar in de handen van Heloise. Het was op dit punt dat ze van de gelegenheid gebruik maakte om rechtstreeks contact op te nemen met Abelard, en een uitgebreide correspondentie volgde waaruit de aard van hun latere relatie kan worden afgeleid.

De authenticiteit van de brieven die zogenaamd door Heloise zijn geschreven, is in twijfel getrokken. Zie de voor meer informatie hierover Mediev-l Bespreking van Heloise's Brieven aan Abelard, verzameld van de Mediev-l mailinglijst en online gepresenteerd door Paul Halsall in het Medieval Sourcebook. Zie voor boeken die hun authenticiteit onderzoeken Bronnen en voorgestelde literatuur, beneden.

Notes

Opmerking van de gids: Deze functie werd oorspronkelijk geplaatst in februari 2000 en werd bijgewerkt in februari 2007.Notes

1 Zoals bij de meeste namen uit de middeleeuwen, vindt u zowel "Abelard" als "Heloise" op verschillende manieren weergegeven, waaronder, maar geenszins beperkt tot: Abélard, Abeillard, Abailard, Abaelardus, Abelardus; Héloise, Hélose, Heloisa, Helouisa. De formulieren die in deze functie worden gebruikt, zijn gekozen vanwege hun herkenbaarheid en hun gemakkelijke presentatie binnen de grenzen van HTML.

2 Het uittrekselmateriaal op deze pagina's is allemaal van Abelard's Historia Calamitatum tenzij anders vermeld.

3 Van Abelard's Apologie.

4 Uit de eerste brief van Heloise.

Aanvullende bronnen

Abelards autobiografie is online hier op de site van de middeleeuwse geschiedenis:

Historia Calamitatum, of, het verhaal van mijn tegenslagen
van Peter Abelard
Vertaald door Henry Adams Bellows, met een inleiding door Ralph Adams Cram. Gepresenteerd in vijftien hoofdstukken, een inleiding, een voorwoord en een appendix.

Bronnen en voorgestelde literatuur

De onderstaande links brengen u naar een site waar u prijzen bij boekverkopers op internet kunt vergelijken. Meer diepgaande informatie over het boek is te vinden door te klikken op de pagina van het boek bij een van de online handelaren.

vertaald door Betty Radice
Een verzameling Penguin-klassiekers van hun correspondentie.

door Etienne Gilson
Geletterde analyse van de letters van Abelard en Heloise richt zich op individuele onderwerpen en thema's in plaats van een chronologische presentatie.

van John Marenbon
Een heronderzoek van het werk van Abelard als logicus en theoloog.

door Marion Meade
Dit fictieve verslag is goed geschreven en redelijk nauwkeurig en is tot een goed ontvangen film gemaakt.

Een middeleeuws liefdesverhaal is copyright © 2000-08 Melissa Snell en About.com. Toestemming wordt verleend om dit artikel alleen voor persoonlijk of klaslokaal gebruik te reproduceren, op voorwaarde dat de onderstaande URL is opgenomen. Neem voor toestemming voor herdruk contact op met Melissa Snell.

De URL voor deze functie is:
http://historymedren.about.com/od/peterabelard/a/love_story.htm
GOpmerking van uide:

 Deze functie werd oorspronkelijk geplaatst in februari 2000 en werd bijgewerkt in februari 2007.