Kritische theorie begrijpen

Kritische theorie is een sociale theorie gericht op kritiek en het veranderen van de samenleving als geheel. Het verschilt van de traditionele theorie, die zich alleen richt op het begrijpen of verklaren van de samenleving. Kritische theorieën zijn bedoeld om onder het oppervlak van het sociale leven te graven en de aannames te onthullen die mensen ervan weerhouden een volledig en waar begrip te hebben van hoe de wereld werkt.

Kritische theorie kwam voort uit de marxistische traditie en werd ontwikkeld door een groep sociologen aan de Universiteit van Frankfurt in Duitsland die zichzelf de The Frankfurt School noemden.

Geschiedenis en overzicht

Kritische theorie zoals die tegenwoordig bekend staat, kan worden herleid tot Marx 'kritiek op economie en maatschappij. Het is sterk geïnspireerd door Marx's theoretische formulering van de relatie tussen economische basis en ideologische bovenbouw en richt zich op hoe macht en dominantie werken.

In de kritische voetstappen van Marx ontwikkelden de Hongaar György Lukács en de Italiaanse Antonio Gramsci theorieën die de culturele en ideologische kanten van macht en overheersing verkenden. Zowel Lukács als Gramsci richtten hun kritiek op de sociale krachten die voorkomen dat mensen begrijpen hoe macht hun leven beïnvloedt.

Kort nadat Lukács en Gramsci hun ideeën publiceerden, werd het Institute for Social Research opgericht aan de Universiteit van Frankfurt en kreeg de Frankfurt School of critical theorists vorm. Het werk van de leden van de Frankfurt School, waaronder Max Horkheimer, Theodor Adorno, Erich Fromm, Walter Benjamin, Jürgen Habermas en Herbert Marcuse, wordt beschouwd als het hart van de kritische theorie.

Net als Lukács en Gramsci concentreerden deze theoretici zich op ideologie en culturele krachten als facilitatoren van overheersing en barrières voor vrijheid. De hedendaagse politieke en economische structuren van die tijd hadden grote invloed op hun denken en schrijven, terwijl ze leefden tijdens het hoogtepunt van het nationale socialisme. Dit omvatte de opkomst van het nazi-regime, het staatskapitalisme en de verspreiding van massaproductie.

Het doel van kritische theorie

Max Horkheimer definieerde de kritische theorie in het boek Traditionele en kritische theorie. In dit werk beweerde Horkheimer dat een kritische theorie twee belangrijke dingen moet doen: het moet de samenleving verantwoorden in een historische context, en het moet proberen een robuuste en holistische kritiek te bieden door inzichten uit alle sociale wetenschappen op te nemen.

Verder verklaarde Horkheimer dat een theorie alleen als een echte kritische theorie kan worden beschouwd als deze verklarend, praktisch en normatief is. De theorie moet de bestaande sociale problemen adequaat verklaren, praktische oplossingen bieden voor de manier waarop daarop moet worden gereageerd en zich moeten houden aan de kritieke normen van het veld.

Horkheimer veroordeelde "traditionele" theoretici voor het produceren van werken die de macht, overheersing en de status quo niet in twijfel trekken. Hij ging in op Gramsci's kritiek op de rol van intellectuelen in dominantieprocessen.

Kernteksten

Teksten in verband met de Frankfurt School richtten hun kritiek op de centralisatie van economische, sociale en politieke controle die rondom hen plaatsvond. Kernteksten uit deze periode zijn onder meer:

• Kritische en traditionele theorie (Horkheimer)
• Dialectiek van de Verlichting (Adorno en Horkheimer)
• Kennis en menselijke interesses (Habermas)
• De structurele transformatie van het publieke domein (Habermas)
• Eén-dimensionale man (Marcuse)
• Het kunstwerk in het tijdperk van mechanische reproductie (Benjamin)

Kritische theorie vandaag

In de loop der jaren hebben veel sociale wetenschappers en filosofen die bekend werden na de Frankfurt School de doelen en principes van kritische theorie overgenomen. We kunnen kritische theorie vandaag herkennen in veel feministische theorieën en benaderingen van het leiden van sociale wetenschap. Het wordt ook gevonden in kritische racetheorie, culturele theorie, geslacht en queer theorie, evenals in mediatheorie en mediastudies.

Bijgewerkt door Nicki Lisa Cole, Ph.D.