Het woord 'celibaat' wordt meestal gebruikt om te verwijzen naar een vrijwillige beslissing om ongehuwd te blijven of om zich te onthouden van seksuele activiteiten, meestal om religieuze redenen. Hoewel de term celibaat meestal alleen wordt gebruikt ter verwijzing naar personen die ervoor kiezen om ongehuwd te blijven als voorwaarde voor heilige religieuze geloften of veroordelingen, kan het ook van toepassing zijn op de vrijwillige onthouding van alle seksuele activiteiten om welke reden dan ook. Hoewel ze vaak door elkaar worden gebruikt, zijn het celibaat, onthouding en kuisheid niet precies hetzelfde.
Celibaat wordt algemeen erkend als een vrijwillige keuze om ongehuwd te blijven of enige vorm van seksuele activiteit aan te gaan, meestal om een religieuze gelofte te vervullen. In deze zin kan men nauwkeurig zeggen dat hij seksuele onthouding beoefent als een voorwaarde voor zijn of haar gelofte van celibaat.
Onthouding - ook wel continentie genoemd - verwijst naar de vaak tijdelijke strikte vermijding van alle vormen van seksuele activiteit om welke reden dan ook.
Kuisheid is een vrijwillige levensstijl die veel meer inhoudt dan zich onthouden van seksuele activiteit. Afkomstig van het Latijnse woord castitas, wat 'zuiverheid' betekent, omvat kuisheid onthouding van seksuele activiteit als een prijzenswaardige en deugdzame kwaliteit volgens de normen van moraliteit die door een bepaalde cultuur, beschaving of religie worden gehanteerd. In moderne tijden is kuisheid geassocieerd met seksuele onthouding, vooral voor of buiten het huwelijk of een ander soort exclusief toegewijde relatie.
Het concept van het celibaat als een beslissing om ongehuwd te blijven, is van toepassing op zowel het traditionele huwelijk als het homohuwelijk. Evenzo verwijzen de levensstijlbeperkingen die worden geïmpliceerd door de termen onthouding en kuisheid naar zowel heteroseksuele als homoseksuele seksuele activiteit.
In de context van celibaat gerelateerd aan religie, kiezen sommige homo's ervoor om celibatair te zijn in overeenstemming met de leer van hun religie of de leer over homorelaties.
In een in 2014 aangenomen amendement verbood de American Association of Christian Counselors de promotie van het grotendeels in diskrediet gebrachte proces van conversietherapie voor homo's, en stimuleerde in plaats daarvan de praktijk van het celibaat.
In de context van religie wordt het celibaat op verschillende manieren beoefend. Het meest bekend hiervan is het verplichte celibaat van mannelijke en vrouwelijke leden van de actieve geestelijken en monastieke toegewijden. Terwijl de meeste vrouwelijke religieuze celibataten tegenwoordig katholieke nonnen zijn die in residentiële kloosters wonen, zijn er opmerkelijke solitaire celibataire vrouwelijke figuren, zoals de ankeres - een vrouwelijke kluizenaar - Dame Julian van Norwich, geboren in 1342. Bovendien wordt religieus celibaat soms beoefend door leken of geestelijken in een geloof dat het niet nodig heeft uit toewijding of om bepaalde religieuze diensten te verlenen.
Afgeleid van het Latijnse woord caelibatus, wat betekent "staat van ongehuwd zijn", het concept van het celibaat is door de meeste grote religies in de geschiedenis erkend. Niet alle religies hebben het echter gunstig erkend.
Het oude jodendom verwierp het celibaat sterk. Evenzo werden vroege Romeinse polytheïstische religies beoefend tussen ongeveer 295 v.Chr. en 608 G.T., beschouwde het als een afwijkend gedrag en legde zware boetes op. De opkomst van het protestantisme rond 1517 CE zag een toename van de acceptatie van het celibaat, hoewel de Oosters-orthodoxe katholieke kerk het nooit heeft overgenomen.
De opvattingen van de islamitische religies met betrekking tot het celibaat zijn ook gemengd. Terwijl de profeet Mohammed het celibaat aan de kaak stelde en het huwelijk aanbeveelde als een lovenswaardige daad, omarmen sommige islamitische sekten het vandaag.
In het boeddhisme kiezen de meeste gewijde monniken en nonnen ervoor om in het celibaat te leven en geloven dat het een van de voorwaarden is om verlichting te bereiken.
Terwijl de meeste mensen religieus celibaat associëren met het katholicisme, heeft de katholieke kerk de eerste 1000 jaar van haar geschiedenis eigenlijk geen celibaat vereist aan haar geestelijkheid. Het huwelijk bleef een kwestie van keuze voor katholieke bisschoppen, priesters en diakenen tot de Tweede Lateraanse Raad van 1139 het celibaat verplichtte voor alle leden van de geestelijkheid. Als gevolg van het besluit van de Raad moesten getrouwde priesters hun huwelijk of hun priesterschap opgeven. Geconfronteerd met deze keuze verlieten veel priesters de kerk.
Hoewel het celibaat vandaag de dag een vereiste blijft voor katholieke geestelijken, wordt aangenomen dat naar schatting 20% van de katholieke priesters wereldwijd legaal getrouwd is. De meeste getrouwde priesters zijn te vinden in de katholieke kerken van oosterse landen zoals Oekraïne, Hongarije, Slowakije en Tsjechië. Hoewel deze kerken het gezag van de paus en het Vaticaan erkennen, sluiten hun rituelen en tradities nauwer aan bij die van de Oosters-orthodoxe kerk, die het celibaat nooit had omarmd.
Hoe rechtvaardigen religies het verplichte celibaat? Het maakt niet uit hoe ze in een bepaalde religie worden genoemd, de 'priester' wordt uitsluitend vertrouwd om de heilige functie te vervullen door de behoeften van het volk aan God of andere hemelse macht te communiceren. De werkzaamheid van het priesterschap is gebaseerd op het vertrouwen van de gemeente dat de priester naar behoren gekwalificeerd is en de rituele zuiverheid bezit die nodig is om namens hen tot God te spreken. Religies die het van hun geestelijkheid vereisen, beschouwen het celibaat als een voorwaarde voor dergelijke rituele zuiverheid.
In deze context is het religieuze celibaat waarschijnlijk afgeleid van oude taboes die seksuele macht beschouwden als wedijverend met religieuze macht, en het geslacht fungeert zelf als een vervuilend effect op priesterlijke zuiverheid.
Voor veel mensen die dit doen, heeft het kiezen van een celibataire levensstijl weinig of niets te maken met een georganiseerde religie. Sommigen vinden misschien dat het elimineren van de eisen van seksuele relaties hen in staat stelt zich beter te concentreren op andere belangrijke aspecten van hun leven, zoals loopbaanontwikkeling of opleiding. Anderen hebben misschien ontdekt dat hun vroegere seksuele relaties bijzonder onbevredigend, schadelijk of zelfs pijnlijk waren. Weer anderen kiezen ervoor om zich te onthouden van seks vanwege hun unieke persoonlijke overtuigingen van wat 'goed gedrag' is. Sommige mensen kunnen er bijvoorbeeld voor kiezen om zich te houden aan de op moraliteit gebaseerde traditie van het zich onthouden van seks buiten het huwelijk.
Afgezien van persoonlijke overtuigingen beschouwen andere celibatairen onthouding van seks als de enige absolute methode om seksueel overdraagbare aandoeningen of ongeplande zwangerschappen te voorkomen.
Buiten religieuze geloften en verplichtingen is celibaat of onthouding een kwestie van persoonlijke keuze. Terwijl sommigen een celibataire levensstijl als extreem beschouwen, beschouwen anderen het als bevrijdend of empowerment.