Hoe de zwarte dood begon in Azië

De zwarte dood, een middeleeuwse pandemie die waarschijnlijk de builenpest was, wordt over het algemeen geassocieerd met Europa. Dit is niet verwonderlijk, omdat het naar schatting een derde van de Europese bevolking in de 14e eeuw heeft gedood. De builenpest begon echter eigenlijk in Azië en verwoestte ook veel gebieden van dat continent.

Helaas is het verloop van de pandemie in Azië niet zo grondig gedocumenteerd als voor Europa, maar de Black Death verschijnt in records uit heel Azië in de jaren 1330 en 1340 en merkte op dat de ziekte terreur en vernietiging verspreidde waar het ook ontstond.

Origins of the Black Death

Veel geleerden geloven dat de builenpest begon in het noordwesten van China, terwijl anderen het zuidwesten van China of de steppen van Centraal-Azië noemen. We weten wel dat in 1331 een uitbarsting in het Yuan-rijk uitbrak en mogelijk het einde van de Mongoolse heerschappij over China heeft bespoedigd. Drie jaar later doodde de ziekte meer dan 90 procent van de bevolking van de provincie Hebei met in totaal meer dan 5 miljoen mensen.

Vanaf 1200 had China een totale bevolking van meer dan 120 miljoen, maar een volkstelling van 1393 vond dat slechts 65 miljoen Chinezen overleefden. Een deel van die vermiste bevolking werd gedood door hongersnood en onrust in de overgang van Yuan naar Ming-regel, maar vele miljoenen stierven aan builenpest.

Vanaf zijn oorsprong aan het oostelijke einde van de zijderoute, reed de Black Death handelsroutes west stopend bij Centraal-Aziatische caravansaries en Midden-Oosterse handelscentra en vervolgens besmette mensen in heel Azië.

De Egyptische geleerde Al-Mazriqi merkte op dat "meer dan driehonderd stammen allen zonder duidelijke reden omkwamen in hun zomer- en winterkampementen, tijdens het weiden van hun kudden en tijdens hun seizoensgebonden migratie." Hij beweerde dat heel Azië was ontvolkt, tot aan het Koreaanse schiereiland.

Ibn al-Wardi, een Syrische schrijver die later in 1348 zelf aan de pest zou sterven, noteerde dat de Zwarte Dood uit "The Land of Darkness" of Centraal-Azië kwam. Van daaruit verspreidde het zich naar China, India, de Kaspische Zee en het 'land van de Uzbeks', en vandaar naar Perzië en de Middellandse Zee.

The Black Death Strikes Persia en Issyk Kul

De Centraal-Aziatische plaag trof Perzië slechts een paar jaar nadat het in China-proof verscheen als er iets nodig was dat de zijderoute een gemakkelijke route was voor de overdracht van de dodelijke bacterie.

In 1335 stierf de Il-Khan (Mongoolse) heerser van Perzië en het Midden-Oosten, Abu Said, aan een builenpest tijdens een oorlog met zijn noordelijke neven, de Gouden Horde. Dit betekende het begin van het einde voor de Mongoolse heerschappij in de regio. Naar schatting 30% van de bevolking van Perzië stierf aan de pest in het midden van de 14e eeuw. De bevolking van de regio herstelde traag, gedeeltelijk vanwege de politieke verstoringen veroorzaakt door de val van de Mongoolse overheersing en de latere invasies van Timur (Tamerlane).

Archeologische opgravingen aan de oevers van Issyk Kul, een meer in wat nu Kirgizië is, onthullen dat de Nestoriaanse christelijke handelsgemeenschap daar werd verwoest door builenpest in 1338 en 1339. Issyk Kul was een belangrijk Silk Road-depot en wordt soms aangehaald als de oorsprongspunt voor de Black Death. Het is zeker een prima habitat voor marmotten, waarvan bekend is dat ze een virulente vorm van de pest dragen.

Het lijkt echter waarschijnlijker dat handelaren uit het oosten zieke vlooien meenamen naar de kust van Issyk Kul. Hoe het ook zij, het sterftecijfer van deze kleine nederzetting steeg van een 150-jarig gemiddelde van ongeveer 4 mensen per jaar, tot meer dan 100 doden in twee jaar alleen.

Hoewel specifieke nummers en anekdotes moeilijk te vinden zijn, merken verschillende kronieken op dat Centraal-Aziatische steden zoals Talas, in het hedendaagse Kirgizië; Sarai, de hoofdstad van de Gouden Horde in Rusland; en Samarkand, nu in Oezbekistan, leden allemaal uitbraken van de Zwarte Dood. Het is waarschijnlijk dat elk bevolkingscentrum ten minste 40 procent van zijn inwoners zou hebben verloren, waarbij sommige gebieden tot 70 procent dodelijk zijn geworden.

De Mongolen verspreiden pest in Kaffa

In 1344 besloot de Gouden Horde de Krim-havenstad Kaffa te heroveren van de Genuese-Italiaanse handelaren die de stad in de late 1200s hadden ingenomen. De Mongolen onder Jani Beg begonnen een belegering, die duurde tot 1347 toen versterkingen uit verder oosten de pest naar de Mongoolse linies brachten.

Een Italiaanse advocaat, Gabriele de Mussis, registreerde wat er daarna gebeurde: "Het hele leger werd getroffen door een ziekte die de Tartaren (Mongolen) overwon en elke dag duizenden en duizenden doden". Hij vervolgt dat de Mongoolse leider "opdracht gaf om lijken in katapulten te plaatsen en de stad binnen te varen in de hoop dat de ondraaglijke stank iedereen binnen zou doden."

Dit incident wordt vaak genoemd als het eerste exemplaar van biologische oorlogsvoering in de geschiedenis. Andere hedendaagse chroniqueurs maken echter geen melding van de vermeende Black Death-katapulten. Een Franse kerkgenoot, Gilles li Muisis, merkt op dat 'een rampzalige ziekte het Tartaarse leger overkwam en dat de sterfte zo groot en wijdverbreid was dat nauwelijks een op de twintig in leven bleef'. Hij beeldt de Mongoolse overlevenden echter af als verrast toen de christenen in Kaffa ook met de ziekte kwamen.