Hoe denken filosofen over schoonheid?

"Schoonheid zelf is maar het verstandige beeld van het oneindige", zei de Amerikaanse historicus George Bancroft (1800-1891). De aard van schoonheid is een van de meest fascinerende raadsels van de filosofie. Is schoonheid universeel? Hoe weten we dat? Hoe kunnen we onszelf vatbaar maken om het te omarmen? Bijna elke grote filosoof houdt zich bezig met deze vragen en hun cognaten, inclusief de grote figuren uit de oude Griekse filosofie zoals Plato en Aristoteles.

De esthetische houding

Een esthetische houding is het beschouwen van een onderwerp met geen ander doel dan het waarderen ervan. Voor de meeste auteurs is de esthetische houding dus doelloos: we hebben geen andere reden om eraan deel te nemen dan het vinden van esthetisch genot.

Esthetische waardering kan worden uitgevoerd door middel van de zintuigen: kijken naar een sculptuur, bomen in bloei of de skyline van Manhattan; luisteren naar Puccini's "La bohème;" een paddestoel proeven risotto; koel water voelen op een warme dag; enzovoorts. Zintuigen zijn echter misschien niet nodig om een ​​esthetische houding te krijgen. We kunnen ons bijvoorbeeld verheugen over het voorstellen van een prachtig huis dat nooit heeft bestaan ​​of over het ontdekken of begrijpen van de details van een complexe stelling in de algebra.

In principe kan de esthetische houding dus betrekking hebben op elk onderwerp via elke mogelijke vorm van ervaringszintuigen, verbeelding, intellect of een combinatie hiervan.

Is er een universele definitie van schoonheid?

De vraag rijst of schoonheid universeel is. Stel dat u het eens bent dat Michelangelo's "David" en een Van Gogh-zelfportret mooi zijn: hebben zulke schoonheden iets gemeen? Is er een enkele gedeelde kwaliteit, schoonheid, die we in beiden ervaren? En is deze schoonheid dezelfde die je ervaart wanneer je vanaf de rand naar de Grand Canyon staart of luistert naar de negende symfonie van Beethoven?

Als schoonheid universeel is, zoals Plato zei, is het redelijk om te stellen dat we het niet door de zintuigen kennen. De onderwerpen in kwestie zijn inderdaad heel verschillend en zijn ook op verschillende manieren bekend (blik, gehoor, observatie). Als er iets gemeen is tussen die onderwerpen, kan het niet zijn wat er door de zintuigen bekend is.

Maar is er echt iets gemeenschappelijks in alle schoonheidservaringen? Vergelijk de schoonheid van een olieverfschilderij met die van bloemen plukken in een veld in Montana in de zomer of surfen op een gigantische golf in Hawaii. Het lijkt erop dat deze gevallen geen enkel gemeenschappelijk element hebben: zelfs de gevoelens of de basisideeën lijken niet overeen te komen. Op dezelfde manier vinden mensen over de hele wereld verschillende muziek, visuele kunst, prestaties en fysieke kenmerken mooi. Op basis van die overwegingen geloven velen dat schoonheid een label is dat we hechten aan verschillende soorten ervaringen op basis van een combinatie van culturele en persoonlijke voorkeuren.

Schoonheid en plezier

Gaat schoonheid noodzakelijkerwijs samen met plezier? Loven mensen schoonheid omdat het plezier geeft? is een leven gewijd aan de zoektocht naar schoonheid die waard is geleefd te worden? Dit zijn enkele fundamentele vragen in de filosofie, op het snijvlak van ethiek en esthetiek.

Als schoonheid aan de ene kant verbonden lijkt te zijn met esthetisch plezier, kan het zoeken naar het eerste als een middel om het laatste te bereiken, leiden tot egoïstisch hedonisme (egocentrisch genot zoeken voor zichzelf), het typische symbool van decadentie.

Maar schoonheid kan ook worden beschouwd als een waarde, een van de meest dierbare aan mensen. In de film van Roman Polanski De pianist, de hoofdrolspeler ontsnapt bijvoorbeeld aan de verlatenheid van de Tweede Wereldoorlog door een ballade van Chopin te spelen. En mooie kunstwerken zijn samengesteld, bewaard en gepresenteerd als waardevol op zichzelf. Het lijdt geen twijfel dat mensen waarde hechten aan, zich bezighouden met en verlangen naar schoonheid - eenvoudig omdat het mooi is.

Bronnen en verdere informatie

• Eco, Umberto en Alastair McEwen (eds.). "Geschiedenis van schoonheid." New York: Random House, 2010. 
• Graham, Gordon. "Filosofie van de kunsten: een inleiding tot de esthetiek." 3e ed. Londen: Taylor and Francis, 2005. 
• Santayana, George. "The Sense of Beauty." New York: Routledge, 2002.