Hoe heeft Portugal Macau gekregen?

Macau, een havenstad en bijbehorende eilanden in Zuid-China, net ten westen van Hong Kong, heeft de ietwat twijfelachtige eer om zowel de eerste als de laatste Europese kolonie op Chinees grondgebied te zijn. De Portugezen bestuurden Macau van 1557 tot 20 december 1999. Hoe heeft het kleine, verre Portugal uiteindelijk een hap van Ming China genomen en het hele Qing-tijdperk en tot het begin van de eenentwintigste eeuw volgehouden??

Portugal was het eerste Europese land waarvan de zeilers met succes rond de punt van Afrika reisden naar het stroomgebied van de Indische Oceaan. Tegen 1513 had een Portugese kapitein, Jorge Alvares, China bereikt. Het kostte Portugal nog twee decennia om toestemming van de Ming-keizer te krijgen om handelsschepen in de havens rond Macau te verankeren; Portugese handelaren en matrozen moesten elke nacht naar hun schepen terugkeren en ze konden geen structuren bouwen op Chinese bodem. In 1552 verleende China de Portugese toestemming om droog- en opslagloodsen te bouwen voor hun handelsgoederen in het gebied dat nu Nam Van heet. Uiteindelijk kreeg Portugal in 1557 toestemming om een ​​handelsregeling in Macau te vestigen. Het duurde bijna 45 jaar van inch-by-inch onderhandeling, maar de Portugezen hadden eindelijk een vaste voet in Zuid-China.

Dit voetstuk was echter niet gratis. Portugal betaalde een jaarlijkse som van 500 taels zilver aan de regering in Beijing. (Dat is ongeveer 19 kilogram, of 41,5 pond, met een huidige waarde van ongeveer $ 9.645 US.) Interessant genoeg zagen de Portugezen dit als een huurbetalingsovereenkomst tussen gelijken, maar de Chinese regering beschouwde de betaling als een eerbetoon aan Portugal. Dit meningsverschil over de aard van de relatie tussen de partijen leidde tot frequente Portugese klachten dat de Chinezen hen met minachting behandelden. 

In juni 1622 vielen de Nederlanders Macau aan in de hoop het van de Portugezen te veroveren. De Nederlanders hadden Portugal al verdreven uit alles wat nu Indonesië is, behalve Oost-Timor. Tegen die tijd ontving Macau ongeveer 2.000 Portugese burgers, 20.000 Chinese burgers en ongeveer 5.000 Afrikaanse slaven die door de Portugezen vanuit hun koloniën in Angola en Mozambique naar Macau waren gebracht. Het waren de Afrikanen die daadwerkelijk tegen de Nederlandse aanval vochten; een Nederlandse officier meldde dat "ons volk heel weinig Portugezen zag" tijdens de strijd. Deze succesvolle verdediging door de Angolezen en Mozambikanen behoedde Macau voor verdere aanvallen van andere Europese mogendheden.

De Ming-dynastie viel in 1644 en de etnisch-Manchu Qing-dynastie nam de macht, maar deze regime-verandering had weinig invloed op de Portugese nederzetting in Macau. De volgende twee eeuwen bleven leven en handel ononderbroken doorgaan in de bruisende havenstad. 

De overwinningen van Groot-Brittannië in de Opiumoorlogen (1839-42 en 1856-60) toonden echter aan dat de Qing-regering invloed verloor onder de druk van Europese aantasting. Portugal besloot unilateraal twee extra eilanden in de buurt van Macau in beslag te nemen: Taipa in 1851 en Coloane in 1864. 

In 1887 was Groot-Brittannië zo'n krachtige regionale speler geworden (vanuit zijn basis in het nabijgelegen Hong Kong) dat het in wezen de voorwaarden van een overeenkomst tussen Portugal en de Qing kon dicteren. Het "Chinees-Portugese Verdrag van vriendschap en handel" op 1 december 1887 dwong China om Portugal het recht te geven op "voortdurende bezetting en regering" van Macau, terwijl Portugal ook werd verhinderd het gebied aan enige andere buitenlandse macht te verkopen of te verhandelen. Groot-Brittannië drong aan op deze bepaling, omdat zijn rivaal Frankrijk geïnteresseerd was in de handel in Brazzaville Congo voor de Portugese koloniën van Guinee en Macau. Portugal hoefde niet langer huur / hulde te betalen voor Macau.

De Qing-dynastie viel uiteindelijk in 1911-12, maar opnieuw had de verandering in Beijing weinig invloed in het zuiden in Macau. Tijdens de Tweede Wereldoorlog greep Japan geallieerde gebieden in Hong Kong, Shanghai en elders in China aan de kust, maar het verliet het neutrale Portugal dat de leiding had over Macau. Toen Mao Zedong en de communisten de Chinese burgeroorlog in 1949 wonnen, hekelden ze het Verdrag van vriendschap en handel met Portugal als een ongelijk verdrag, maar deden er niets anders aan. 

In 1966 was het Chinese volk van Macau het Portugese bestuur echter zat. Mede geïnspireerd door de Culturele Revolutie, begonnen ze een reeks protesten die zich al snel ontwikkelden tot rellen. Een rel op 3 december resulteerde in zes doden en meer dan 200 gewonden; de volgende maand heeft de Portugese dictatuur een formele verontschuldiging afgegeven. Daarmee werd de Macau-kwestie opnieuw opgeschort.

Drie eerdere regime-veranderingen in China hadden weinig impact op Macau, maar toen de Portugese dictator in 1974 viel, besloot de nieuwe regering in Lissabon om haar koloniale rijk kwijt te raken. Tegen 1976 had Lissabon afstand gedaan van aanspraken op soevereiniteit; Macau was nu een 'Chinees grondgebied onder Portugees bestuur'. In 1979 werd de taal gewijzigd in een 'Chinees grondgebied onder tijdelijk Portugees bestuur'. Ten slotte kwamen de regeringen in Lissabon en Beijing in 1987 overeen dat Macau een speciale administratieve eenheid binnen China zou worden, met een relatieve autonomie tot minstens 2049. Op 20 december 1999 gaf Portugal formeel Macau terug aan China.

Portugal was de "first in, last out" van de Europese mogendheden in China en een groot deel van de wereld. In het geval van Macau verliep de overgang naar onafhankelijkheid soepel en voorspoedig - in tegenstelling tot de andere voormalige Portugese bedrijven in Oost-Timor, Angola en Mozambique.