In de taalkunde is generatieve grammatica grammatica (of een set regels) die de structuur en interpretatie van zinnen aangeeft die native speakers van een taal accepteren als behorend tot de taal..
Vaststelling van de term generatief uit de wiskunde introduceerde taalkundige Noam Chomsky het concept van generatieve grammatica in de jaren vijftig. Deze theorie is ook bekend als transformationele grammatica, een term die nog steeds wordt gebruikt.
• Generatieve grammatica is een theorie van grammatica, voor het eerst ontwikkeld door Noam Chomsky in de jaren 1950, die is gebaseerd op het idee dat alle mensen een aangeboren taalcapaciteit hebben.
• Taalkundigen die generatieve grammatica bestuderen, zijn niet geïnteresseerd in voorschrijvende regels; ze zijn eerder geïnteresseerd in het blootleggen van de fundamentele principes die de hele taalproductie begeleiden.
• Generatieve grammatica accepteert als uitgangspunt dat moedertaalsprekers van een taal bepaalde zinnen grammaticaal of niet-grammaticaal zullen vinden, en dat deze oordelen inzicht geven in de regels voor het gebruik van die taal.
Grammatica verwijst naar de set regels die een taal structureren, inclusief syntaxis (de rangschikking van woorden om zinnen en zinnen te vormen) en morfologie (de studie van woorden en hoe ze worden gevormd). Generatieve grammatica is een theorie van grammatica die stelt dat de menselijke taal wordt gevormd door een reeks basisprincipes die deel uitmaken van het menselijk brein (en zelfs aanwezig zijn in de hersenen van kleine kinderen). Deze 'universele grammatica' is volgens taalkundigen als Chomsky afkomstig van onze aangeboren taalfaculteit.
In "Linguïsten voor niet-linguïsten" stellen Frank Parker en Kathryn Riley dat generatieve grammatica een soort "onbewuste kennis" is waarmee een persoon, ongeacht welke taal hij spreekt, correcte zinnen kan vormen:
"Eenvoudig gezegd, een generatieve grammatica is een competentietheorie: een model van het psychologische systeem van onbewuste kennis dat ten grondslag ligt aan het vermogen van een spreker om uitingen in een taal te produceren en te interpreteren ... Een goede manier om te proberen [Noam] Chomsky's punt is om beschouw een generatieve grammatica als in wezen een definitie van competentie: een reeks criteria waaraan taalstructuren moeten voldoen om als aanvaardbaar te worden beschouwd. "
Generatieve grammatica onderscheidt zich van andere grammatica's, zoals prescriptieve grammatica, die probeert gestandaardiseerde taalregels vast te stellen die bepaalde gebruiken 'goed' of 'fout', en beschrijvende grammatica, die probeert de taal te beschrijven zoals deze daadwerkelijk wordt gebruikt (inclusief de studie van pidgins) en dialecten). In plaats daarvan probeert generatieve grammatica iets diepers te bereiken: de basisprincipes die taal mogelijk maken voor de hele mensheid.
Een voorschrijvende grammaticus kan bijvoorbeeld bestuderen hoe delen van meningsuiting in Engelse zinnen zijn gerangschikt, met als doel regels op te stellen (zelfstandige naamwoorden voorafgaan aan werkwoorden in eenvoudige zinnen, bijvoorbeeld). Een linguïst die generatieve grammatica bestudeert, is echter eerder geïnteresseerd in kwesties zoals hoe zelfstandige naamwoorden worden onderscheiden van werkwoorden in meerdere talen.
Het belangrijkste principe van generatieve grammatica is dat alle mensen worden geboren met een aangeboren taalvaardigheid - en dat deze capaciteit de regels vormt voor wat als "correcte" grammatica in een taal wordt beschouwd. Het idee van een aangeboren taalcapaciteit - of een "universele grammatica" - wordt niet door alle taalkundigen aanvaard. Sommigen geloven integendeel dat alle talen worden geleerd en daarom op bepaalde beperkingen zijn gebaseerd.
Voorstanders van het argument van de "universele grammatica" zijn van mening dat kinderen, wanneer ze erg jong zijn, niet worden blootgesteld aan voldoende taalkundige informatie om de grammaticaregels te leren. Dat kinderen in feite de grammaticaregels leren, is volgens sommige taalkundigen het bewijs dat er een aangeboren taalcapaciteit is waarmee ze de 'armoede van de stimulus' kunnen overwinnen.
Aangezien generatieve grammatica een 'competentietheorie' is, is een manier om het te testen met een zogenaamde grammaticaliteitsevaluatietaak. Dit houdt in dat een native speaker een reeks zinnen wordt gepresenteerd en dat ze beslissen of de zinnen grammaticaal (acceptabel) of ongrammaticaal (onacceptabel) zijn. Bijvoorbeeld:
Een native speaker beoordeelt de eerste zin als acceptabel en de tweede als onacceptabel. Hieruit kunnen we bepaalde veronderstellingen maken over de regels voor de volgorde van de woorddelen in Engelse zinnen (bijvoorbeeld een "to be" -werkwoord dat een zelfstandig naamwoord verbindt met een bijvoeglijk naamwoord moet het zelfstandig naamwoord volgen en voorafgaan aan het bijvoeglijk naamwoord).