In semantiek, conceptuele betekenis is de letterlijke of kernzin van een woord. Er staat niets in de term, geen subtekst; het is gewoon de eenvoudige, letterlijke, woordenboekdefinitie van het woord. De term wordt ook wel genoemd aanduiding of cognitieve betekenis. Vergelijk het woord met connotatie, affectieve betekenis en figuurlijke betekenis, die verder gaan dan het woordenboek om subtekst aan een woord toe te voegen wanneer het wordt gebruikt.
In schrijven en converseren, is het goed om het verschil te weten tussen de letterlijke, conceptuele betekenis van een woord en alle connotaties die het heeft voordat je het gebruikt, om misverstanden of aanstoot te verdrijven voordat je het per ongeluk naar buiten brengt - vooral als een woord is geladen met negatieven of stereotypen over een groep mensen.
"Om een woord volledig te begrijpen," merkten auteurs Ruth Gairns en Stuart Redman op, "moet een student niet alleen weten waarnaar het verwijst, maar ook waar de grenzen liggen die het scheiden van woorden met een verwante betekenis."
De mogelijke betekenislagen die een woord heeft, naast de rechte woordenboekdefinitie, maken woordkeuze in je schrijven zo belangrijk. Het is vooral belangrijk om te weten wanneer die lagen historisch racistische of seksistische ondertonen hebben. Lagen hebben ook gevolgen voor degenen die een taal leren en in staat zijn om te kiezen tussen vergelijkbare woorden en de juiste in de juiste situatie te gebruiken.
De conceptuele betekenis van een woord, op het gebied van taalkunde, is slechts een van de zeven soorten betekenis die een woord kan hebben.
Affectieve betekenis: welke betekenis wordt ermee geassocieerd in de echte wereld voor de spreker of schrijver in plaats van alleen de woordenboekbetekenissen; subjectief. Een CEO en een non die over een goed doel praat, kunnen twee verschillende dingen betekenen.
Collocatieve betekenis: woorden die regelmatig samen worden gevonden. Neem bijvoorbeeld mooi en knap. Deze woorden worden vaker geassocieerd met het ene geslacht of het andere. Als je iemand achter je hoort zeggen: "Zie je er niet knap uit" en je kijkt naar iemand die tegen een meisje praat en iemand die tegen een jongen praat, je weet hoe knap wordt collocatief gebruikt en helpt je erachter te komen dat de persoon die je hebt gehoord met de jongen praat.
Conceptuele betekenis: de woordenboekdefinitie van het woord; de beschrijvende definitie ervan. EEN poema in het woordenboek staat een grote kat. In contexten over mensen en niet over dieren in het wild, heeft de term andere betekenissen.
Connotatieve betekenis: subtekst en lagen in de context gebracht door het gebruik van een bepaald woord; subjectief. De connotaties van een woord kunnen negatief of positief zijn, afhankelijk van het publiek. Het label van het zijn liberaal of een conservatief, kan bijvoorbeeld goed of slecht zijn, afhankelijk van de intenties van de persoon om het te gebruiken en de persoon die het hoort of leest.
Connotatieve betekenissen kunnen in de loop van de tijd veranderen of verschillende dingen tussen verschillende samenlevingen betekenen.
Reflecterende of weerspiegelde betekenis: meerdere conceptuele betekenissen. Bijvoorbeeld de letterlijke, woordenboekdefinitie van het woord homoseksueel is "gelukkig" of "helder" (kleuren), hoewel het tegenwoordig in de samenleving een heel andere betekenis heeft.
Sociale betekenis: de betekenis die wordt gegeven aan woorden op basis van de sociale context waarin ze worden gebruikt. Bijvoorbeeld, iemand uit het Zuiden zou gebruiken jullie allemaal vaker dan iemand uit een andere regio van het land. Mensen uit verschillende regio's noemen een koolzuurhoudende frisdrank ook verschillende dingen knal naar Frisdrank naar Cokes (ongeacht of dit de letterlijke merknaam is).
Taal kan ook een formeel of informeel register hebben dat sociale betekenis doorgeeft, of in sommige contexten kan gebruik sociale klasse of een gebrek aan opleiding vertonen, bijvoorbeeld als iemand een dubbel negatief gebruikt (heb er geen), onjuiste werkwoordsvormen (zijn gegaan), of het woord is niet.
Thematische betekenis: hoe de spreker de boodschap portretteert door woordkeuze, de volgorde van de gebruikte woorden en de nadruk. Let op het subtiele verschil in nadruk tussen deze zinnen:
Een schrijver of spreker kan de nadruk leggen op hoe hij of zij een zin of paragraaf beëindigt.