Groothertogin Anastasia Nikolaevna (18 juni 1901 - 17 juli 1918) was de jongste dochter van tsaar Nicolaas II van Rusland en zijn vrouw, de Tsarina Alexandra. Samen met haar ouders en jonge broers en zussen werd Anastasia gevangen genomen en geëxecuteerd tijdens de bolsjewistische revolutie. Ze staat bekend om het mysterie dat haar dood tientallen jaren omringde, zoals veel vrouwen beweerden dat ze Anastasia waren.
Anastasia, geboren op 18 juni 1901, was de vierde en jongste dochter van tsaar Nicolaas II van Rusland. Samen met haar oudere zussen, de groothertoginnen Olga, Maria en Tatiana, en haar jongere broer, Tsarevich Alexei Nikolaevich, werd Anastasia onder redelijk zuinige omstandigheden grootgebracht..
Ondanks de status van haar familie sliepen de kinderen op eenvoudige babybedjes en deden ze veel van hun eigen klusjes. Volgens Anna Vyrubova, een goede vriend van de Romanov-familie en hofdame bij de Tsarina, was Anastasia 'een scherp en slim kind' die graag grapjes maakte over haar broers en zussen. De Romanov-kinderen werden door leraren opgevoed, zoals gebruikelijk was bij koninklijke nakomelingen, maar Anastasia lijkt belangeloos te zijn in schoolwerk. Zij en haar zus Maria waren dichtbij en deelden een kamer tijdens hun jeugd. Anastasia en Maria kregen de bijnaam 'het kleine paar', terwijl oudere zussen Olga en Tatiana werden aangeduid als 'het grote paar'.
De Romanov-kinderen waren niet altijd gezond. Anastasia had last van een zwakke spier in haar rug en pijnlijke eeltknobbels, die beide soms haar mobiliteit beïnvloedden. Terwijl Maria haar amandelen had laten verwijderen, kreeg ze een bloeding die haar bijna doodde. De jonge Alexei was een hemofilie en was het grootste deel van zijn korte leven zwak.
Grigori Rasputin was een Russische mysticus die beweerde genezende krachten te hebben, en de Tsarina Alexandra riep hem vaak op om voor Alexei te bidden tijdens zijn meer slopende periodes. Hoewel hij geen formele rol vervulde binnen de Russisch-orthodoxe kerk, had Rasputin toch veel invloed op de Tsarina, die zijn wonderbaarlijke geloof-genezende vermogens bij verschillende gelegenheden had gecrediteerd.
Op aanmoediging van hun moeder beschouwden de Romanov-kinderen Rasputin als een vriend en vertrouweling. Ze schreven hem vaak brieven en hij reageerde vriendelijk. Rond 1912 maakte een van de gouverneurs van de familie zich echter zorgen toen ze vond dat Rasputin de meisjes in hun kinderkamer bezocht terwijl ze alleen hun nachthemden droegen. De gouverneur werd uiteindelijk ontslagen en ging naar andere familieleden om haar verhaal te vertellen.
Hoewel er volgens de meeste verhalen niets ongepasts was in de relatie van Rasputin met de kinderen en zij hem liefdevol bekeken, was er nog steeds een klein schandaal over de situatie. Na verloop van tijd begonnen de geruchten uit de hand te lopen en er werd gefluisterd dat Rasputin een affaire had met de Tsarina en haar jonge dochters. Om de roddels tegen te gaan, stuurde Nicholas Rasputin een tijdje het land uit; de monnik ging op bedevaart naar Palestina. In december 1916 werd hij vermoord door een groep aristocraten die boos waren over zijn invloed op de Tsarina. Anastasia werd naar verluidt verwoest door zijn dood.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog gaven de Tsarina en haar twee oudere dochters zich op als Rode Kruis-verpleegsters. Anastasia en Maria waren te jong om toe te treden tot de gelederen, dus in plaats daarvan bezochten ze gewonde soldaten in het nieuwe ziekenhuis van St. Petersburg.
In februari 1917 vond de Russische revolutie plaats, met menigten die protesteerden tegen de voedselrantsoenering die sinds het begin van de oorlog (die drie jaar eerder was begonnen) had plaatsgevonden. Tijdens de acht dagen van botsingen en rellen verlieten leden van het Russische leger de strijdkrachten en sloten zich aan bij de revolutionaire krachten, en ongeveer 1500 mensen werden gedood in de protesten. Er werden oproepen gedaan om het keizerlijke bewind te beëindigen en de koninklijke familie werd onder huisarrest geplaatst.
Op 2 maart trad Nicholas af van de troon namens zichzelf en Alexei, en benoemde zijn broer, de groothertog Michael, als opvolger. Michael, die zich snel realiseerde dat hij geen steun in de regering zou hebben, sloeg het aanbod af en liet Rusland voor het eerst zonder een monarchie en er werd een voorlopige regering opgericht.
Toen revolutionairen het koninklijk paleis naderden, verwijderde de voorlopige regering de Romanovs en stuurde ze naar Tobolsk, Siberië. In augustus 1917 arriveerden de Romanovs per trein in Tobolsk en werden samen met hun bedienden genesteld in het huis van de voormalige gouverneur.
Volgens alle verhalen werd het gezin niet mishandeld tijdens hun verblijf in Tobolsk. De kinderen vervolgden hun lessen met hun vader en een tutor, Alexandra, ondanks gebrek aan gezondheid, handwerk en speelde muziek. Toen de bolsjewieken Rusland overnamen, werd het gezin opnieuw naar een huis in Jekaterinenburg verplaatst.
Ondanks hun status als gevangenen probeerden Anastasia en haar broers en zussen zo normaal mogelijk te leven. De opsluiting begon echter zijn tol te eisen. Alexandra was al maanden ziek en het ging niet goed met Alexei. Anastasia zelf raakte regelmatig overstuur omdat ze binnenshuis gevangen zat en probeerde op een gegeven moment een bovenraam te openen om wat frisse lucht te krijgen. Een schildwacht vuurde op haar en miste haar nauw.