De Romeinse familie werd genoemd familia, waarvan het Latijnse woord 'familie' is afgeleid. De familia kan de triade zijn waarmee we vertrouwd zijn, twee ouders en kinderen (biologisch of geadopteerd), evenals slaven en grootouders. Het hoofd van het gezin (aangeduid als de pater familias) had de leiding over zelfs volwassen mannen in de familia.
Zie Jane F. Gardner's "Family and Familia in Roman Law and Life", beoordeeld door Richard Saller in The American Historical Review, Vol. 105, nr. 1. (februari 2000), pp. 260-261.
De Romeinse familie was het basisinstituut van het Romeinse volk. De Romeinse familie bracht moraliteit en sociale status over generaties over. Het gezin heeft zijn eigen jong opgevoed. De familie verzorgde haar eigen haard, terwijl de haardgodin, Vesta, werd verzorgd door de staatspriesteres, Vestaalse maagden genoemd. De familie moest doorgaan, zodat dode voorouders konden worden geëerd door hun nakomelingen en verbindingen gelegd voor politieke doeleinden. Toen dit onvoldoende motief was, bood Augustus Caesar families financiële prikkels om te fokken.
De vrouw van de pater familias (de mater familias) kan worden beschouwd als onderdeel van het gezin van haar man of van haar geboortefamilie, afhankelijk van de conventies van het huwelijk. Huwelijken in het oude Rome kunnen zijn in manu 'in de hand' of sine manu 'zonder de hand'. In het eerste geval werd de vrouw onderdeel van het gezin van haar man; in het laatste geval bleef ze verbonden aan haar familie van herkomst.
Als we denken aan echtscheiding, emancipatie en adoptie, denken we meestal aan het beëindigen van relaties tussen gezinnen. Rome was anders. Interfamiliale allianties waren essentieel voor het verkrijgen van de steun die nodig was voor politieke doeleinden.
Echtscheidingen kunnen worden toegekend zodat partners kunnen hertrouwen in andere families om nieuwe verbindingen te leggen, maar de familiale verbindingen die via eerste huwelijken zijn gelegd, hoeven niet te worden verbroken. Geëmancipeerde zonen hadden nog steeds recht op aandelen van vaderlijke landgoederen.
Adoptie bracht ook gezinnen bij elkaar en stond continuïteit toe aan gezinnen die anders niemand zouden hebben om de familienaam te dragen. In het ongebruikelijke geval van Claudius Pulcher, stond adoptie in een plebeiaanse familie, geleid door een jongere man dan hij, Claudius toe (nu met de plebeian naam 'Clodius') om zich kandidaat te stellen als tribune van de plebs.
Voor informatie over de adoptie van freedmen, zie "The Adoption of Roman Freedmen," door Jane F. Gardner. Feniks, Vol. 43, nr. 3. (Autumn, 1989), pp. 236-257.
In juridische termen, familia inclusief al die onder de macht van de pater familias; soms betekende het alleen de slaven. De pater familias was meestal de oudste man. Zijn erfgenamen stonden onder zijn macht, evenals de slaven, maar niet noodzakelijk zijn vrouw. Een jongen zonder moeder of kinderen kan een pater familias. In niet-juridische termen kan de moeder / vrouw worden opgenomen in de familia, hoewel de term die meestal voor deze eenheid wordt gebruikt was domus, die we vertalen als 'thuis'.
Zie '' Familia, Domus 'en de Romeinse conceptie van het gezin', door Richard P. Saller. Feniks, Vol. 38, nr. 4. (Winter, 1984), pp. 336-355.
Huishoudens en gezinsgodsdiensten in de oudheid, uitgegeven door John Bodel en Saul M. Olyan
Domus verwees naar het fysieke huis, het huishouden, inclusief de vrouw, voorouders en nakomelingen. De domus verwees naar de plaatsen waar de pater familias oefende zijn gezag uit of handelde als dominus. Domus werd ook gebruikt voor de dynastie van de Romeinse keizer. Domus en familia waren vaak uitwisselbaar.
Terwijl pater familias wordt meestal begrepen als 'hoofd van het gezin', het had de primaire juridische betekenis van 'landgoedeigenaar'. Het woord zelf werd meestal in juridische contexten gebruikt en vereiste alleen dat de persoon onroerend goed kon bezitten. De termen die meestal worden gebruikt om ouderschap aan te duiden waren parens 'ouder', pater 'vader', en mater 'moeder'.