Tlaltecuhtli (uitgesproken als Tlal-teh-koo-tlee en soms gespeld als Tlaltecutli) is de naam van de monsterlijke aardgod onder de Azteken. Tlaltecuhtli heeft zowel vrouwelijke als mannelijke eigenschappen, hoewel ze meestal wordt voorgesteld als een vrouwelijke godheid. Haar naam betekent "Degene die leven geeft en verslindt." Ze vertegenwoordigt de aarde en de lucht en was een van de goden in het Azteekse pantheon die het meest hongerig was naar menselijk offer.
Volgens de Azteken-mythologie begonnen de goden Quetzalcoatl en Tezcatlipoca bij het ontstaan van de tijd (de 'Eerste Zon') de wereld te creëren. Maar het monster Tlaltecuhtli vernietigde alles wat ze maakten. De goden veranderden zichzelf in gigantische slangen en wikkelden hun lichamen rond de godin totdat ze het lichaam van Tlaltecuhtli in twee stukken scheurden.
Eén stuk van het lichaam van Tlaltecuhtli werd de aarde, bergen en rivieren, haar haren de bomen en bloemen, haar ogen de grotten en bronnen. Het andere stuk werd het gewelf van de hemel, hoewel er in deze vroege tijd nog geen zon of sterren waren ingebed. Quetzalcoatl en Tezcatlipoca gaven Tlatecuhtli de gave om mensen te voorzien van wat ze nodig hadden van haar lichaam, maar het was een geschenk dat haar niet gelukkig maakte.
In de Mexica-mythologie vertegenwoordigt Tlaltecuhtli dus het aardoppervlak; er werd echter gezegd dat ze boos was en zij was de eerste van de goden die de harten en het bloed van mensen eiste voor haar onwillige offer. Sommige versies van de mythe zeggen dat Tlaltecuhtli niet zou stoppen met huilen en vrucht zou dragen (planten en andere groeiende dingen) tenzij ze werd bevochtigd met het bloed van mannen.
Men geloofde ook dat Tlaltecuhtli de zon elke avond verslond om hem elke ochtend terug te geven. De angst dat deze cyclus om een of andere reden, zoals tijdens eclipsen, kon worden onderbroken, veroorzaakte echter instabiliteit bij de Azteekse bevolking en was vaak de oorzaak van nog meer rituele menselijke offers.
Tlaltecuhtli wordt in codices en stenen monumenten afgebeeld als een gruwelijk monster, vaak in een gehurkte positie en tijdens de bevalling. Ze heeft verschillende monden over haar lichaam gevuld met scherpe tanden, die vaak bloed spoten. Haar ellebogen en knieën zijn menselijke schedels en in veel afbeeldingen wordt ze afgebeeld met een menselijk wezen dat tussen haar benen hangt. In sommige afbeeldingen wordt ze afgeschilderd als een kaaiman of alligator.
Haar open mond symboliseert de doorgang naar de onderwereld in de aarde, maar in veel afbeeldingen ontbreekt haar onderkaak weggescheurd door Tezcatlipoca om te voorkomen dat ze onder het water zinkt. Ze draagt vaak een rok van gekruiste botten en schedels met een grote sterrenbeeldrand, symbool van haar oeroffer; ze wordt vaak afgebeeld met grote tanden, brilogen en een vuursteentong.
Het is interessant om op te merken dat in de Azteekse cultuur veel sculpturen, met name in het geval van afbeeldingen van Tlaltecuhtli, niet bedoeld waren om door mensen te worden gezien. Deze sculpturen werden gesneden en vervolgens op een verborgen plaats gezet of gesneden aan de onderkant van stenen dozen en chacmool-sculpturen. Deze objecten zijn gemaakt voor de goden en niet voor mensen, en, in het geval van Tlaltecuhtli, de afbeeldingen die naar de aarde zijn gekeerd die ze vertegenwoordigen.
In 2006 werd een enorme monoliet die de aardgodin Tlaltecuhtli vertegenwoordigt, ontdekt in een opgraving bij de burgemeester van Templo in Mexico-stad. Dit beeld meet ongeveer 4 x 3,6 meter (13,1 x 11,8 voet) en weegt ongeveer 12 ton. Het is de grootste Azteekse monoliet die ooit is ontdekt, groter dan de beroemde Azteekse kalendersteen (Piedra del Sol) of de Coyolxauhqui.
Het beeld, gesneden in een blok roze andesiet, vertegenwoordigt de godin in de typische gehurkte positie, en het is levendig geschilderd in rood oker, wit, zwart en blauw. Na enkele jaren van opgraving en restauratie is de monoliet te zien in het museum van de Templo Mayor.
Deze woordenlijst maakt deel uit van de gids voor de Azteekse religie en het woordenboek voor archeologie.
Barajas M, Bosch P, Malvaéz C, Barragán C en Lima E. 2010. Stabilisatie van de Tlaltecuhtli monolietpigmenten. Journal of Archaeological Science 37 (11): 2881-2886.
Barajas M, Lima E, Lara VH, Negrete JV, Barragán C, Malváez C en Bosch P. 2009. Effect van organische en anorganische consolidatiemiddelen op Tlaltecuhtli monoliet. Journal of Archaeological Science 36 (10): 2244-2252.
Bequedano E en Orton CR. 1990. Overeenkomsten tussen sculpturen met behulp van Jaccard's coëfficiënt in de studie van Aztec Tlaltecuhtli. Papers van het Instituut voor Archeologie 1: 16-23.