De Oprichnina van Ivan the Terrible Part 1, Creation

Ivan IV van Ruslands oprichnina wordt vaak afgeschilderd als een soort hel, een tijd van massale marteling en dood onder toezicht van sinistere zwart gewaad monniken die hun krankzinnige tsaar Ivan de Verschrikkelijke gehoorzaamden en honderdduizenden onschuldige mensen afslachtten. De realiteit is enigszins anders, en hoewel de gebeurtenissen die de oprichnina hebben gecreëerd en uiteindelijk hebben beëindigd goed bekend zijn, zijn de onderliggende motieven en oorzaken nog steeds onduidelijk.

De oprichting van de Oprichnina

In de laatste maanden van 1564 kondigde tsaar Ivan IV van Rusland een voornemen af ​​te treden; hij verliet Moskou onmiddellijk met veel van zijn schatten en slechts een paar vertrouwde vazallen. Ze gingen naar Alekandrovsk, een kleine, maar versterkte stad in het noorden waar Ivan zich isoleerde. Zijn enige contact met Moskou was via twee brieven: de eerste die de jongens en de kerk aanviel, en een tweede die de mensen van Muscovy geruststelde dat hij nog steeds voor hen zorgde. De boyars waren op dit moment de machtigste niet-koninklijke aristocraten in Rusland, en ze waren het al lang niet eens met de heersende familie.

Ivan was misschien niet overdreven populair bij de heersende klassen - er waren talloze opstanden gepland - maar zonder hem was een machtsstrijd onvermijdelijk en een burgeroorlog waarschijnlijk. Ivan had al succes en veranderde de grootprins van Moskou in tsaar van alle Russen, en Ivan werd gevraagd - sommigen zouden kunnen smeken - om terug te keren, maar de tsaar stelde verschillende duidelijke eisen: hij wilde een oprichnina creëren, een gebied binnen Muscovy regeerde alleen en absoluut door hem. Hij wilde ook de macht hebben om verraders te behandelen zoals hij wenste. Onder druk van de kerk en het volk stemde de Raad van Boyars toe.

Waar was de Oprichnina?

Ivan keerde terug en verdeelde het land in twee: de oprichnina en de zemschina. De eerste moest zijn privédomein zijn, opgebouwd uit elk land en eigendom dat hij wenste en gerund werd door zijn eigen administratie, de oprichniki. Schattingen variëren, maar tussen een derde en de helft van Muscovy werd oprichnina. Vooral gelegen in het noorden, was dit land een fragmentarische selectie van rijke en belangrijke gebieden, variërend van hele steden, waarvan de oprichnina ongeveer 20 omvatte, tot individuele gebouwen. Moskou werd straat voor straat opgedeeld, en soms gebouw voor gebouw. Bestaande landeigenaren werden vaak ontruimd en hun lot varieerde van hervestiging tot executie. De rest van Muscovy werd de zemschina, die bleef opereren onder de bestaande regerings- en juridische instellingen, met een marionet Grand Prince aan het roer. 

Waarom een ​​Oprichnina maken?

Sommige verhalen beschrijven Ivan's vlucht en dreiging af te treden als een aanval van piqué, of een vorm van waanzin die voortvloeit uit de dood van zijn vrouw in 1560. Het is waarschijnlijker dat deze acties een sluwe politieke truc waren, zij het getint met paranoia, ontworpen om Ivan te geven de onderhandelingsmacht die hij nodig had om absoluut te regeren. Door zijn twee brieven te gebruiken om de leidende boyars en kerkman aan te vallen, terwijl hij ook de bevolking prees, had de tsaar grote druk uitgeoefend op zijn potentiële tegenstanders, die nu de mogelijkheid zagen om publieke steun te verliezen. Dit gaf Ivan invloed, waarmee hij een geheel nieuw rijk van de regering creëerde. Als Ivan gewoon uit waanzin had gehandeld, was hij briljant opportunistisch.
De daadwerkelijke oprichting van de oprichnina is op vele manieren bekeken: een geïsoleerd koninkrijk waar Ivan kon regeren door angst, een gezamenlijke inspanning om de Boyars te vernietigen en hun rijkdom te grijpen, of zelfs als een experiment in regeren. In de praktijk gaf de oprichting van dit rijk Ivan de kans om zijn macht te versterken. Door strategisch en rijk land te veroveren, kon de tsaar zijn eigen leger en bureaucratie inzetten en tegelijkertijd de kracht van zijn tegenstanders verminderen. Loyale leden van de lagere klassen kunnen worden bevorderd, beloond met nieuw oprichnina-land en de taak krijgen om tegen verraders te werken. Ivan was in staat om de zemschina te belasten en zijn instellingen te overrulen, terwijl de oprichniki naar believen door het hele land kon reizen.
Maar had Ivan dit van plan? In de jaren 1550 en begin 1560 werd de macht van de tsaar aangevallen door boyar plots, mislukking in de Livoniaanse oorlog en zijn eigen temperament. Ivan was ziek geworden in 1553 en beval de heersende jongens om eed van trouw aan zijn zoontje Dimitrii te zweren; verschillende weigerden, in plaats daarvan voorstander van Prins Vladimir Staritsky. Toen de Tsarina in 1560 stierf, vermoedde Ivan vergif en twee van de eerder loyale adviseurs van de tsaar werden onderworpen aan een opgetuigd proces en weggestuurd naar hun dood. Deze situatie begon te spiraaleren, en terwijl Ivan groeide om de boyars te haten, zo groeiden zijn bondgenoten bezorgd om hem. Sommigen begonnen over te lopen, met als hoogtepunt in 1564 toen Prins Andery Kurbsky, een van de belangrijkste militaire commandanten van de tsaar, naar Polen vluchtte.
Het is duidelijk dat deze gebeurtenissen kunnen worden geïnterpreteerd als een bijdrage aan wraakzuchtige en paranoïde vernietiging, of een indicatie voor de noodzaak van politieke manipulatie. Toen Ivan echter in 1547 op de troon kwam, voerde de tsaar, na een chaotisch en boyar geleid regentschap, onmiddellijk hervormingen door om het land te reorganiseren, om zowel het leger als zijn eigen macht te versterken. De oprichnina had best een nogal extreme uitbreiding van dit beleid kunnen zijn. Evenzo had hij helemaal gek kunnen worden.

De Oprichniki

De oprichniki speelde een centrale rol in de oprichnina van Ivan; zij waren de soldaten en ministers, de politie en de bureaucraten. Hoofdzakelijk getrokken uit de lagere niveaus van het leger en de samenleving, werd elk lid ondervraagd en hun verleden gecontroleerd. Degenen die passeerden werden beloond met land, onroerend goed en betalingen. Het resultaat was een kader van individuen wiens loyaliteit aan de tsaar zonder twijfel was, en die zeer weinig boyars omvatte. Hun aantal groeide van 1000 tot 6000 tussen 1565 - 72 en omvatte enkele buitenlanders. De precieze rol van de oprichnik is onduidelijk, deels omdat het in de loop van de tijd is veranderd, en deels omdat historici zeer weinig hedendaagse archieven hebben om aan te werken. Sommige commentatoren noemen ze lijfwachten, terwijl anderen ze zien als een nieuwe, met de hand geplukte adel ontworpen om de boyars te vervangen. De oprichniks zijn zelfs beschreven als de 'oorspronkelijke' Russische geheime politie, een voorouder van de KGB.

De oprichniki worden vaak beschreven in semi-mythische termen, en het is gemakkelijk te zien waarom. Ze kleedden zich in het zwart: zwarte kleding, zwarte paarden en zwarte rijtuigen. Ze gebruikten de bezem en het hoofd van de hond als hun symbolen, waarbij de ene het 'wegvegen' van verraders vertegenwoordigde, en de andere 'op de hielen snauwde' van hun vijanden; het is mogelijk dat sommige oprichniks echte bezems en afgehakte hondenhoofden droegen. Alleen verantwoording verschuldigd aan Ivan en hun eigen bevelhebbers, deze individuen hadden de vrije loop over het land, oprichnina en zemschina, en een voorrecht om verraders te verwijderen. Hoewel ze soms valse beschuldigingen en vervalste documenten gebruikten, zoals in het geval van Prins Staritsky die werd geëxecuteerd nadat zijn kok 'bekende', was dit normaal gesproken niet nodig. Na een klimaat van angst en moord te hebben gecreëerd, kon de oprichniki gewoon de menselijke neiging benutten om over vijanden te 'informeren'; trouwens, dit zwart geklede korps kon iedereen doden die ze wilden.

De terreur

De verhalen die bij de oprichniks horen, variëren van grotesk en bizar tot even grotesk en feitelijk. Mensen werden gespietst en verminkt, terwijl zweepslagen, martelingen en verkrachtingen veel voorkwamen. Het Oprichniki-paleis komt in veel verhalen voor: Ivan bouwde dit in Moskou, en de kerkers zaten vermoedelijk vol met gevangenen, waarvan er elke dag ten minste twintig werden gemarteld voor de lachende tsaar. De werkelijke hoogte van deze terreur is goed gedocumenteerd. In 1570 vielen Ivan en zijn mannen de stad Novgorod aan, die volgens de tsaar van plan was zich met Litouwen te verenigen. Met vervalste documenten als voorwendsel werden duizenden opgehangen, verdronken of gedeporteerd, terwijl de gebouwen en het platteland werden geplunderd en vernietigd. Schattingen van het dodental variëren tussen 15.000 en 60.000 mensen. Een soortgelijke, maar minder brutale plundering van Pskov volgde hierop, evenals de executie van zemschina-functionarissen in Moskou.
Ivan wisselde periodes van wreedheid en vroomheid af en zond vaak grote gedenkbetalingen en schatten naar kloosters. Gedurende een dergelijke periode schonk de tsaar een nieuwe kloosterorde, die zijn broeders uit de oprichniks moest trekken. Hoewel deze stichting de oprichniki niet heeft veranderd in een corrupte kerk van sadistische monniken (zoals sommige accounts beweren), werd het een instrument dat zowel in kerk als staat met elkaar verweven was, waardoor de rol van de organisatie verder vervaagde. De oprichniks verwierven ook een reputatie in de rest van Europa. Prins Kurbsky, die Muscovy in 1564 was ontvlucht, beschreef hen als 'kinderen van de duisternis ... honderden en duizenden keren slechter dan de beul'.
Zoals de meeste organisaties die heersen door terreur, begon de oprichniki zich ook te kannibaliseren. Interne ruzies en rivaliteit brachten veel oprichniki-leiders ertoe elkaar te beschuldigen van verraad, en steeds meer zemschina-functionarissen werden opgesteld als vervangers. Toonaangevende Moskovische families probeerden lid te worden en zochten bescherming door middel van lidmaatschap. Misschien cruciaal is dat de oprichniki niet handelde in een pure orgie van bloedvergieten; ze bereikten motieven en doelen op een berekenende en wrede manier.

Het einde van de Oprichniki

Na de aanvallen op Novgorod en Pskov heeft Ivan misschien wel zijn aandacht op Moskou gericht, maar andere troepen kwamen daar eerst. In 1571 verwoestte een leger van Krim-tartaren de stad door grote stukken land te verbranden en tienduizenden mensen tot slaaf te maken. Omdat de oprichnina het land duidelijk niet had verdedigd en een groeiend aantal oprichniks betrokken bij verraad, schafte Ivan het in 1572 af. Het resulterende proces van reïntegratie was nooit volledig voltooid, omdat Ivan gedurende zijn hele leven andere soortgelijke lichamen creëerde; niemand werd zo berucht als de oprichnina.

Gevolgen van de Oprichniki

De Tartaar-aanval benadrukte de schade die de oprichnina had veroorzaakt. De boyars waren het politieke, economische en sociale hart van Muscovy en door hun macht en middelen te ondermijnen begon de tsaar de infrastructuur van zijn land te vernietigen. De handel daalde en het verdeelde leger werd ondoeltreffend tegen andere troepen. Constante veranderingen in de regering veroorzaakten interne chaos, terwijl de geschoolde en boerenklassen Muscovy begonnen te verlaten, verdreven door stijgende belastingen en bijna willekeurige moord. Sommige gebieden waren zo ontvolkt dat de landbouw instortte en de externe vijanden van de tsaar begonnen deze zwakheden te benutten. De Tartaren vielen Moskou opnieuw aan in 1572, maar werden volledig verslagen door een nieuw gereïntegreerd leger; dit was een kleine valse uitdrukking van de beleidsverandering van Ivan.
Wat heeft de oprichnina uiteindelijk bereikt? Het hielp de macht rond de tsaar te centraliseren en creëerde een rijk en strategisch netwerk van persoonlijke bezittingen waardoor Ivan de oude adel kon uitdagen en een loyale regering kon creëren. Landconfiscatie, ballingschap en executie verbrijzelden de boyars en de oprichniki vormde een nieuwe adel: hoewel een deel van het land na 1572 werd teruggegeven, bleef een groot deel ervan in handen van de oprichniks. Het is nog steeds een kwestie van discussie onder historici over hoeveel Ivan dit echt bedoelde. Omgekeerd heeft de brutale handhaving van deze veranderingen en de voortdurende achtervolging van verraders meer gedaan dan alleen het land in twee delen. De bevolking was aanzienlijk gereduceerd, economische systemen waren beschadigd en de kracht van Moskou verminderde in de ogen van zijn vijanden.
Ondanks al het gepraat over het centraliseren van politieke macht en het herstructureren van de aangelande rijkdom, zal de oprichnina altijd worden herinnerd als een tijd van terreur. Het beeld van zwart geklede onderzoekers met onverklaarbare macht blijft effectief en beklijvend, terwijl hun gebruik van wrede en brutale straffen hen een nachtmerrieachtige mythologie heeft gegarandeerd, alleen versterkt door hun monastieke connecties. De acties van de oprichnina, in combinatie met het gebrek aan documentatie, hebben ook grote invloed gehad op de kwestie van de gezond verstand van Ivan. Voor velen suggereert de periode 1565 - 72 dat hij paranoïde en wraakzuchtig was, hoewel sommigen liever gewoon gek zijn. Eeuwen later prees Stalin de oprichnina voor zijn rol in het beschadigen van de boyaristische aristocratie en het handhaven van de centrale overheid (en hij wist een paar dingen over onderdrukking en terreur). 

Bron

Bonney, Richard. "De Europese dynastieke staten 1494-1660." Korte geschiedenis van Oxford van de moderne wereld, OUP Oxford, 1991.