Vermomd als een fabel of een heldenreis, die van Paulo Coelho De Alchemist weerspiegelt een pantheïstisch wereldbeeld waarin alle dingen - van mensen tot korrels zand - dezelfde spirituele essentie delen.
Elk individu heeft een persoonlijke legende, die volgens de overlevering van De Alchemist, is het enige middel om een bevredigend leven te bereiken. Het universum is daarop afgestemd en het kan perfectie bereiken als al zijn wezens ernaar streven om hun eigen persoonlijke legende te bereiken, wat op zijn beurt leidt tot een innerlijke evolutie die gepaard gaat met een hogere persoonlijke legende en een nog hoger doel. Als het gaat om alchemie, bijvoorbeeld, hebben zelfs metalen hun eigen persoonlijke legendes, wat betekent dat ze in goud veranderen.
De persoonlijke legende is de hoogste roeping van een persoon, die ten koste gaat van andere dingen die vreugde brengen. Om zijn eigen bestemming te vervullen, moet Santiago bijvoorbeeld zijn schapen opgeven en zijn ontluikende relatie met Fatima stopzetten. De kristalhandelaar, die zijn Persoonlijke Legende heeft uitgesteld, leeft een leven van spijt, vooral omdat zijn houding er ook voor zorgde dat het universum hem geen gunsten schonk.
Dicht bij het concept van persoonlijke legende is het woord maktub, die verschillende karakters uitspreken. Het betekent 'het is geschreven' en het wordt meestal gesproken wanneer Santiago een aanzienlijk risico heeft genomen om zijn zoektocht voort te zetten, wat hem op zijn beurt geruststelt. Zoals Santiago leert, werkt het lot actief samen met degenen die hun eigen persoonlijke legendes nastreven.
In De Alchemist, de ziel van de wereld vertegenwoordigt de eenheid van de natuur. Zoals Santiago begint te beseffen, is elk natuurlijk element, van een zandkorrel tot een rivier en alle levende wezens, verbonden en moeten ze soortgelijke processen ondergaan in een pantheïstisch wereldbeeld, dat stelt dat alles dezelfde spirituele essentie deelt. Net zoals een metaal moet worden gezuiverd om in goud te veranderen, zo moet Santiago in iets anders veranderen om de persoonlijke legende te bereiken. Dit is een zuiveringsproces, waarbij een individu de ziel van de wereld moet aanboren om dit te bereiken.
Santiago communiceert met de natuur, en door dit te doen, begint hij de gemeenschappelijke taal van de wereld te begrijpen, en dit dient hem goed wanneer hij met de zon moet spreken wanneer hij in de wind moet veranderen.
Toegeven aan angst belemmert de vervulling van de eigen persoonlijke legende. Santiago zelf is er niet immuun voor. Hij was bang zijn schapen los te laten, de oude vrouw zijn droom te laten interpreteren en zijn veiligheid los te laten door Tanger te verlaten om zich bij de karavaan te voegen.
Zijn beide mentoren Melchizedek en de alchemist veroordelen angst, omdat het meestal verbonden is met materiële rijkdom, waardoor mensen worden afgeleid van de vervulling van hun eigen persoonlijke legendes. De kristalhandelaar is de belichaming van angst. Hij denkt dat zijn roeping is om een bedevaart naar Mekka te maken, maar hij doet dat nooit, uit angst voor de toekomst, en hij blijft een ongelukkig individu.
Gedurende de roman ervaart Santiago zowel dromen als voortekenen. Zijn dromen zijn een ruwe vorm van communicatie met de ziel van de wereld en een weergave van zijn persoonlijke legende. Omens dienen als een leidraad om zijn dromen te vervullen.
Dromen zijn ook een vorm van helderziendheid. Santiago droomt van het vechten tegen haviken, die hij relateert aan het stamhoofd van de woestijn, omdat deze wijzen op een naderende aanval. Santiago's neiging tot dromen vergelijkt hem met de bijbelse figuur van Jozef, die door zijn profetische visioenen Egypte kon redden. Omens zijn meer instrumenteel en zijn meestal afzonderlijke gebeurtenissen, gezien als een teken dat het universum hem helpt zijn persoonlijke legende te bereiken. Ze zijn ook betekenaars van Santiago's persoonlijke groei.
Alchemie is de middeleeuwse voorloper van de moderne chemie; het einddoel was om basismetalen in goud te transformeren en een universeel elixer te creëren. In de roman dient alchemie als een metafoor voor de reizen van mensen om hun eigen persoonlijke legende na te streven. Net zoals de Personal Legend van een basismetaal is om in goud te veranderen door zich te ontdoen van onzuiverheden, moeten mensen zich ook ontdoen van hun eigen onzuiverheden om het te bereiken. In het geval van Santiago is het zijn kudde schapen, die materiële rijkdom vertegenwoordigt, evenals zijn ontluikende relatie met Fatima.
Ondanks de boekdelen gewijd aan alchemie, zijn acties betere leraren dan schriftelijke instructies. Zoals we bij de Engelsman zien, brengt boekgerichte kennis hem niet ver. De juiste manier is om naar voortekenen te luisteren en dienovereenkomstig te handelen.
In tegenstelling tot Spanje is het woestijngebied behoorlijk hard. Santiago wordt eerst beroofd, moet vervolgens helemaal naar de oase trekken en wordt vervolgens onderworpen aan nog zwaardere beproevingen, waaronder de wind worden en een zware mishandeling ondergaan, voordat hij zijn eigen persoonlijke legende vervult. De woestijn als geheel symboliseert de beproevingen die de held moet doorstaan tijdens zijn zoektocht. De woestijn is echter niet alleen een land van beproevingen; het pulseert met het leven onder zijn onvruchtbare verschijning, terwijl de ziel van de wereld alles op aarde doet deelnemen aan dezelfde spirituele essentie.
De schapen van Santiago vertegenwoordigen een oppervlakkige materiële rijkdom en zijn alledaagse bestaan voordat hij werd afgestemd op zijn eigen persoonlijke legende. Terwijl hij van zijn schapen houdt, ziet hij ze vooral als zijn materiële bestaansmiddelen en kleineert hun intelligentie, bewerend dat hij ze één voor één kon doden zonder dat ze het zelfs maar merkten.
Sommige personages blijven in de fase 'schapen' van hun leven. De kristalverkoper, bijvoorbeeld, blijft het liefst in zijn dagelijks leven ondanks een persoonlijke legende, wat leidt tot spijt.
Ondanks dat het een allegorische heldenreis is met een pantheïstisch wereldbeeld, De Alchemist staat vol met verwijzingen naar de Bijbel. De naam van Santiago is een verwijzing naar de weg van Santiago; Melchizedek, de eerste mentorfiguur die hij tegenkomt, is een bijbelse figuur die Abraham hielp. Santiago zelf wordt vergeleken met Jozef voor zijn gave van profetie. Zelfs de alledaagse kudde schapen heeft een bijbelse connotatie, omdat congreganten van een kerk meestal worden vergeleken met schapen.