Wat is de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO)?

De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie is een militaire alliantie van landen uit Europa en Noord-Amerika die collectieve verdediging beloven. De NAVO telt momenteel 29 landen en werd oorspronkelijk gevormd om het communistische oosten tegen te gaan en heeft gezocht naar een nieuwe identiteit in de wereld van na de Koude Oorlog.

Achtergrond

In de nasleep van de Tweede Wereldoorlog, met ideologisch tegengestelde Sovjetlegers die een groot deel van Oost-Europa bezetten en vrees nog steeds hoog voor Duitse agressie, zochten de landen van West-Europa naar een nieuwe vorm van militaire alliantie om zichzelf te beschermen. In maart 1948 werd het Brussels Pact ondertekend tussen Frankrijk, Groot-Brittannië, Holland, België en Luxemburg, waardoor een defensiealliantie tot stand kwam die de West-Europese Unie werd genoemd, maar het gevoel bestond dat een effectieve alliantie de VS en Canada zou moeten omvatten.

In de VS was er brede bezorgdheid over zowel de verspreiding van het communisme in Europa - er waren sterke communistische partijen gevormd in Frankrijk en Italië - als mogelijke agressie van Sovjetlegers, die de VS ertoe brachten gesprekken te voeren over een Atlantische alliantie met het westen van Europa. De waargenomen behoefte aan een nieuwe defensieve eenheid om het Oostblok te evenaren, werd verergerd door de Berlijnse blokkade van 1949, wat leidde tot een overeenkomst datzelfde jaar met veel landen uit Europa. Sommige landen verzetten zich tegen lidmaatschap en doen dat nog steeds, b.v. Zweden, Ierland.

Creatie, structuur en collectieve beveiliging

De NAVO werd opgericht door het Noord-Atlantische Verdrag, ook wel het Verdrag van Washington genoemd, dat op 5 april 1949 werd ondertekend. Er waren twaalf ondertekenaars, waaronder de Verenigde Staten, Canada en Groot-Brittannië (volledige lijst hieronder). Het hoofd van de militaire operaties van de NAVO is de Supreme Allied Commander Europe, een positie die altijd door een Amerikaan wordt ingenomen, zodat hun troepen niet onder buitenlands bevel komen, in antwoord op de Noord-Atlantische Raad van ambassadeurs van de lidstaten, die wordt geleid door de secretaris-generaal van de NAVO, die altijd Europees is. Het middelpunt van het NAVO-verdrag is artikel 5, dat collectieve veiligheid belooft:

"een gewapende aanval op een of meer van hen in Europa of Noord-Amerika wordt beschouwd als een aanval op hen allen; en bijgevolg komen zij overeen dat, indien een dergelijke gewapende aanval zich voordoet, elk van hen, in de uitoefening van het recht van individu of collectief zelfverdediging erkend door artikel 51 van het Handvest van de Verenigde Naties, zal de partij of partijen die aldus zijn aangevallen helpen door onverwijld, individueel en in overleg met de andere partijen, de maatregelen te nemen die zij nodig acht, met inbegrip van het gebruik van gewapend geweld, om de veiligheid van het Noord-Atlantische gebied te herstellen en te handhaven. "

De Duitse vraag

Het NAVO-verdrag stond ook de uitbreiding van het bondgenootschap onder de Europese landen toe, en een van de eerste debatten onder de NAVO-leden was de Duitse vraag: moet West-Duitsland (het oosten stond onder rivaliserende Sovjetcontrole) opnieuw bewapend en toetreden tot de NAVO. Er was oppositie, die een beroep deed op de recente Duitse agressie die de Tweede Wereldoorlog veroorzaakte, maar in mei 1955 werd Duitsland toegelaten, een beweging die van streek was in Rusland en leidde tot de vorming van de rivaliserende Warschau-pactalliantie van oosterse communistische landen.

NAVO en de Koude Oorlog

De NAVO was in veel opzichten gevormd om West-Europa te beveiligen tegen de dreiging van Sovjet-Rusland, en de Koude Oorlog van 1945 tot 1991 zag een vaak gespannen militaire impasse tussen de NAVO aan de ene kant en de landen van het Warschaupact aan de andere kant. Er is echter nooit een directe militaire betrokkenheid geweest, mede dankzij de dreiging van een nucleaire oorlog; als onderdeel van NAVO-overeenkomsten waren nucleaire wapens gestationeerd in Europa. Er waren spanningen binnen de NAVO zelf, en in 1966 trok Frankrijk zich terug uit het in 1949 ingestelde militaire commando. Desondanks was er nooit een Russische inval in de westerse democratieën, grotendeels vanwege de NAVO-alliantie. Europa kende een agressor die het ene land na het andere bedankte voor de late jaren dertig en liet het niet meer gebeuren.

NAVO Na de Koude Oorlog

Het einde van de Koude Oorlog in 1991 leidde tot drie belangrijke ontwikkelingen: de uitbreiding van de NAVO met nieuwe naties uit het voormalige Oostblok (volledige lijst hieronder), het opnieuw verbeelden van de NAVO als een 'coöperatieve veiligheidsalliantie die in staat is om omgaan met Europese conflicten waarbij geen lidstaten zijn betrokken en het eerste gebruik van NAVO-strijdkrachten in de strijd. Dit gebeurde voor het eerst tijdens de oorlogen van het voormalige Joegoslavië, toen de NAVO in 1995 eerst luchtaanvallen tegen Bosnisch-Servische posities gebruikte en opnieuw in 1999 tegen Servië, plus de oprichting van een 60.000 vredesmacht in de regio.

De NAVO heeft in 1994 ook het Partnership for Peace-initiatief opgezet, gericht op het aangaan en opbouwen van vertrouwen met ex-Warschaupactlanden in Oost-Europa en de voormalige Sovjetunie, en later de landen uit het voormalige Joegoslavië. Andere 30 landen zijn tot nu toe toegetreden en tien zijn volwaardig lid van de NAVO geworden.

NAVO en de War on Terror:

Bij het conflict in het voormalige Joegoslavië was geen NAVO-lidstaat betrokken, en de beroemde clausule 5 werd voor het eerst - en unaniem - ingeroepen in 2001 na terroristische aanvallen op de Verenigde Staten, wat leidde tot NAVO-strijdkrachten die vredeshandhavingsoperaties in Afghanistan voerden. De NAVO heeft ook de Allied Rapid Reaction Force (ARRF) opgericht voor snellere reacties. De NAVO staat de laatste jaren echter onder druk van mensen die beweren dat het moet worden teruggeschroefd of aan Europa moet worden overgelaten, ondanks de toename van de Russische agressie in dezelfde periode. De NAVO is misschien nog steeds op zoek naar een rol, maar speelde een enorme rol bij het handhaven van de status-quo in de Koude Oorlog, en heeft potentieel in een wereld waar naschokken uit de Koude Oorlog blijven plaatsvinden. 

Lidstaten

1949 Oprichters: België, Canada, Denemarken, Frankrijk (teruggetrokken uit militaire structuur 1966), IJsland, Italië, Luxemburg, Nederland, Noorwegen, Portugal, Verenigd Koninkrijk, Verenigde Staten
1952: Griekenland (trok zich terug uit het militaire commando 1974 - 80), Turkije
1955: West-Duitsland (met Oost-Duitsland als herenigd Duitsland vanaf 1990)
1982: Spanje
1999: Tsjechische Republiek, Hongarije, Polen
2004: Bulgarije, Estland, Letland, Litouwen, Roemenië, Slowakije, Slovenië
2009: Albanië, Kroatië
2017: Montenegro