Het verval van vriendschap, door Samuel Johnson

Gedurende meer dan drie jaar schreef en redde de Britse auteur, dichter en lexicograaf Samuel Johnson bijna tweewekelijks een tweewekelijks tijdschrift, The Rambler. Na het voltooien van zijn meesterwerk, "A Dictionary of the English Language", in 1755, keerde hij terug naar de journalistiek door essays en recensies bij te dragen aan het Literary Magazine en The Idler, waar het volgende essay voor het eerst verscheen.

Van de 'ontelbare oorzaken' van vervallen of vernietigde vriendschappen onderzoekt Johnson er in het bijzonder vijf.

Het verval van vriendschap

Passage from "The Idler", nummer 23, 23 september 1758

door Samuel Johnson (1709-1784)

Het leven heeft geen plezier hoger of nobeler dan dat van vriendschap. Het is pijnlijk om te overwegen dat dit sublieme genot kan worden aangetast of vernietigd door ontelbare oorzaken, en dat er geen menselijk bezit is waarvan de duur minder zeker is.

Velen hebben gesproken in zeer verheven taal, van de eeuwigheid van vriendschap, van onoverwinnelijke standvastigheid en onvervreemdbare goedheid; en er zijn enkele voorbeelden gezien van mannen die trouw zijn gebleven aan hun vroegste keuze, en wiens genegenheid de overhand heeft gehad op veranderingen van fortuin en tegenstrijdigheid van mening.

Maar deze voorbeelden zijn memorabel, omdat ze zeldzaam zijn. De vriendschap die door gewone stervelingen moet worden beoefend of verwacht, moet voortkomen uit wederzijds plezier en moet eindigen wanneer de macht ophoudt elkaar te verheugen.

Veel ongelukken kunnen daarom gebeuren waardoor de hartelijkheid van vriendelijkheid zal worden verminderd, zonder criminele baseness of verachtelijke inconsequentie aan beide kanten. Plezier schenken ligt niet altijd in onze macht; en weinig kent hij zelf die gelooft dat hij het altijd kan ontvangen.

Degenen die graag hun dagen samen doorbrengen, kunnen worden gescheiden door de verschillende gang van zaken; en vriendschap, zoals liefde, wordt vernietigd door langdurige afwezigheid, hoewel het kan worden verhoogd door korte pauze. Wat we lang genoeg hebben gemist om het te willen, waarderen we meer wanneer het wordt herwonnen; maar dat wat verloren is gegaan totdat het is vergeten, zal eindelijk worden gevonden met weinig blijdschap, en met nog minder als een vervanger de plaats heeft geleverd. Een man beroofd van de metgezel aan wie hij zijn boezem openmaakte, en met wie hij de uren van ontspanning en vrolijkheid deelde, voelt de dag eerst zwaar op hem hangen; zijn moeilijkheden onderdrukken en zijn twijfels leiden hem af; hij ziet de tijd komen en gaan zonder zijn gebruikelijke voldoening, en alles is droefheid van binnen en eenzaamheid over hem. Maar deze onrust duurt nooit lang; noodzaak produceert hulpmiddelen, nieuwe amusement wordt ontdekt en nieuw gesprek wordt toegelaten.

Geen enkele verwachting wordt vaker teleurgesteld dan die welke natuurlijk in de geest opkomt uit het vooruitzicht een oude vriend te ontmoeten na een lange scheiding. We verwachten dat de aantrekkingskracht nieuw leven wordt ingeblazen en de coalitie wordt vernieuwd; niemand overweegt hoeveel veranderingstijd in zichzelf heeft aangebracht, en zeer weinigen vragen welk effect het op anderen heeft gehad. Het eerste uur overtuigt hen ervan dat het plezier dat ze vroeger genoten hebben, voor altijd ten einde is; verschillende scènes hebben verschillende indrukken gemaakt; de meningen van beide zijn veranderd; en die gelijkenis van omgangsvormen en sentiment gaat verloren wat hen beiden bevestigde in de goedkeuring van zichzelf.

Vriendschap wordt vaak vernietigd door tegengestelde belangen, niet alleen door de zware en zichtbare belangstelling die het verlangen naar rijkdom en grootheid vormt en in stand houdt, maar door duizend geheime en lichte wedstrijden, nauwelijks bekend bij de geest waarop ze opereren. Er is nauwelijks iemand zonder een favoriete kleinigheid die hij waardeert boven grotere verworvenheden, een verlangen naar kleine lof dat hij niet geduldig kan ondergaan om gefrustreerd te raken. Deze minuut ambitie wordt soms overschreden voordat het bekend is, en soms verslagen door moedwillige woede; maar dergelijke aanvallen worden zelden gedaan zonder het verlies van vriendschap; want wie ooit het kwetsbare deel heeft gevonden, zal altijd worden gevreesd en de wrok zal in het geheim blijven branden, waarvan schaamte de ontdekking belemmert.

Dit is echter een langzame kwaadaardigheid, die een wijs man zal vermijden als inconsistent met stil, en een goed mens zal onderdrukken als tegengesteld aan deugd; maar menselijk geluk wordt soms geschonden door wat meer plotselinge slagen.

Een ruzie die voor de grap begon over een onderwerp dat een moment eerder op beide delen werd beschouwd als onzorgvuldig onverschillig, wordt voortgezet door het verlangen naar verovering, totdat ijdelheid in woede ontsteekt, en oppositie in vijandschap. Tegen dit overhaaste onheil weet ik niet welke zekerheid kan worden verkregen; mannen zullen soms verrast worden in ruzies; en hoewel ze misschien allebei naar verzoening haastten, zodra hun tumult was verdwenen, zullen toch maar twee geesten samen worden gevonden, die hun ontevredenheid meteen kunnen bedwingen, of onmiddellijk genieten van de snoepjes van vrede zonder de wonden van het conflict te herinneren.

Vriendschap heeft andere vijanden. Verdenking verhardt altijd het voorzichtige en walgt het delicate af. Zeer slanke verschillen zullen soms diegenen scheiden die een lange wederkerigheid van beleefdheid of weldadigheid hebben verenigd. Lonelove en Ranger trokken zich terug in het land om het gezelschap van elkaar te genieten en keerden in zes weken terug, koud en razend; Het was Ranger's plezier om door de velden te lopen en Lonelove om in een prieel te zitten; elk had op zijn beurt de ander nageleefd en ieder was boos dat naleving was nagekomen.

De meest fatale vriendschapsziekte is geleidelijk verval, of een afkeer die elk uur wordt verhoogd door oorzaken die te dun zijn voor klachten, en te talrijk om te worden verwijderd. Degenen die boos zijn, kunnen zich verzoenen; zij die gewond zijn geraakt, kunnen een beloning ontvangen: maar wanneer het verlangen naar behaaglijkheid en bereidheid om tevreden te zijn stilletjes wordt verminderd, is de vernieuwing van vriendschap hopeloos; omdat, wanneer de vitale krachten wegzinken in loomheid, er geen gebruik meer is van de arts.