De val van de Maya's is een van de grote mysteries van de geschiedenis. Een van de machtigste beschavingen in het oude Amerika raakte eenvoudig in korte tijd in verval en liet velen zich afvragen wat er met de oude Maya's gebeurde. Machtige steden zoals Tikal werden verlaten en Maya steenhouwers stopten met het maken van tempels en stèle. De data twijfelen niet: ontcijferde glyphs op verschillende locaties duiden op een bloeiende cultuur in de negende eeuw na Christus, maar het record gaat griezelig stil na de laatste geregistreerde datum op een Maya stela, 904 na Christus Er bestaan veel theorieën over wat er met de Maya is gebeurd , maar experts vertonen weinig consensus.
Vroege Maya-onderzoekers geloofden dat een catastrofale gebeurtenis de Maya's zou hebben gedoemd. Een aardbeving, vulkaanuitbarsting of plotselinge epidemie kunnen steden hebben verwoest en tienduizenden mensen hebben gedood of ontheemd, waardoor de Maya-beschaving is neergestort. Deze theorieën zijn vandaag echter weggegooid, grotendeels vanwege het feit dat de achteruitgang van de Maya's ongeveer 200 jaar duurde; sommige steden vielen terwijl anderen bloeiden, tenminste een tijdje langer. Een aardbeving, ziekte of een andere grote ramp zou de grote Maya-steden min of meer tegelijkertijd hebben uitgeroeid.
Men dacht ooit dat de Maya's een vreedzame, Pacifische cultuur waren. Dit beeld is verbrijzeld door het historische record; nieuwe ontdekkingen en nieuw ontcijferde stenen beelden tonen duidelijk aan dat de Maya's vaak en kwaadaardig met elkaar vochten. Stadstaten zoals Dos Pilas, Tikal, Copán en Quirigua gingen vaak met elkaar oorlog en Dos Pilas werd binnengevallen en vernietigd in 760 AD Sommige experts vragen zich af of ze genoeg oorlog met elkaar hebben gevoerd om de ineenstorting van hun te veroorzaken beschaving, wat best mogelijk is. Oorlog brengt vaak een economische ramp en bijkomende schade met zich mee die een domino-effect in de Maya-steden hadden kunnen veroorzaken.
Sommige onderzoekers geloven dat een burgeroorlog een oorzaak kan zijn geweest. Terwijl de bevolking in de grote steden een hoge vlucht nam, werd de arbeidersklasse zwaar belast om voedsel te produceren, tempels te bouwen, regenwouden te ruimen, mijn obsidiaan en jade te doen en andere arbeidsintensieve taken uit te voeren. Tegelijkertijd werd voedsel steeds schaarser. Het idee dat een hongerige, overwerkte arbeidersklasse de heersende elite omver kan werpen, is niet al te vergezocht, vooral als oorlog tussen stadstaten zo endemisch was als onderzoekers denken.
Preclassic Maya (1000 voor Christus-300 na Christus) beoefende basisonderhoudslandbouw: slash-and-burn-teelt op kleine familiepercelen. Ze plantten voornamelijk maïs, bonen en pompoen. Aan de kust en meren was er ook wat basisvisserij. Naarmate de Maya-beschaving vorderde, groeiden de steden, hun bevolking groeide veel groter dan mogelijk was door de lokale productie. Verbeterde landbouwtechnieken, zoals het droogleggen van wetlands voor het planten of terrassen van heuvels, zorgden voor wat speling en meer handel hielp ook, maar de grote bevolking in de steden moet de voedselproductie zwaar hebben belast. Een hongersnood of andere agrarische ramp die deze basale en vitale gewassen treft, zou zeker de ondergang van de oude Maya's kunnen hebben veroorzaakt.
Klimaatverandering kan ook hebben plaatsgevonden in de oude Maya's. Omdat de Maya's afhankelijk waren van de meest elementaire landbouw en een handvol gewassen, aangevuld met jagen en vissen, waren ze uiterst kwetsbaar voor droogte, overstromingen of elke verandering in de omstandigheden die hun voedsel- en watervoorziening beïnvloedden. Sommige onderzoekers hebben een aantal klimaatverandering vastgesteld die rond die tijd plaatsvond: bijvoorbeeld de kustwaterstanden stegen tegen het einde van de Klassieke periode. Terwijl kustdorpen overstroomden, zouden mensen naar de grote steden in het binnenland zijn verhuisd, waardoor hun rijkdommen zwaarder werden belast en voedsel verloren van boerderijen en vissers.
Experts in het veld hebben simpelweg niet voldoende solide informatie om met duidelijke zekerheid te stellen hoe de Maya-beschaving eindigde. De ondergang van de oude Maya's werd waarschijnlijk veroorzaakt door een combinatie van de bovenstaande factoren. De vraag lijkt te zijn welke factoren het belangrijkst zijn en of ze op de een of andere manier zijn gekoppeld. Heeft een hongersnood bijvoorbeeld tot hongersnood geleid, wat op zijn beurt leidde tot burgerlijke onrust en oorlog tegen buren?
Onderzoeken zijn niet gestopt. Op veel sites zijn archeologische opgravingen aan de gang en nieuwe technologie wordt gebruikt om eerder opgegraven sites opnieuw te onderzoeken. Recent onderzoek, bijvoorbeeld met behulp van chemische analyse van bodemmonsters, geeft aan dat een bepaald gebied op de archeologische vindplaats Chunchucmil in Yucatan werd gebruikt voor een voedselmarkt, zoals lang werd vermoed. Maya-glyphs, lang een mysterie voor onderzoekers, zijn nu grotendeels ontcijferd.