Oude Griekse erotiek - een inleiding

Onze kennis over de oude Griekse erotiek verandert voortdurend, naarmate meer literair en artistiek bewijs wordt gevonden en geanalyseerd en terwijl de hedendaagse wetenschap oude gegevens een nieuwe draai geeft.

Het concept van Eros in Griekenland

De oude Griekse samenleving had verschillende woorden voor verschillende soorten liefde. Eros, voor het grootste deel, aangeduid als liefde die een seksuele component had. Het zou kunnen verwijzen naar de ideale echtelijke genegenheid tussen mannen en vrouwen, maar omvatte ook homoseksuele relaties. Het concept van pederastie, waarbij een oudere man betrokken was die zowel minnaar als mentor van een jonge man was, was ook verbonden met het idee van eros.

Dit was niet ongewoon in alle verschillende Griekse stadstaten. Sparta had homoseksuele relaties ingebouwd in de structuur van de training die alle jonge Spartaanse mannen kregen, hoewel er enige onenigheid is onder historici over de vraag of de relaties meer paternalistische mentorships waren of voornamelijk seksueel. In andere Dorische gebieden werd ook homoseksualiteit algemeen aanvaard. Thebe zag in de 4e eeuw de oprichting van een bataljon homoseksuele geliefden - de Sacred Band. Op Kreta zijn er aanwijzingen voor geritualiseerde ontvoering van jongere mannen door oudere mannen.

In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, eros was niet alleen een seksuele instelling. In het geval van 'pederastische eros' werden de relaties vooral als educatief beschouwd. Plato theoretiseerde ook dat eros gericht zou kunnen zijn op wiskunde en filosofie, in plaats van seksualiteit, om die drijvende energie te benutten om iemands mentale en spirituele toestand te verbeteren.

Seksualiteit, mythe en geschiedenis

Tegen het einde van de 5e eeuw voor Christus was het concept van erotische en / of romantische homoseksuele liefde verankerd in mythe en kunst. Dichters vertelden verhalen waarin mannelijke goden relaties hadden met jonge, mooie menselijke mannen, terwijl mythen ook soortgelijke relaties afbeeldden tussen menselijke mannen of bestaande mythen aanpastten om te passen bij deze tweedeling van 'geliefde en geliefde'.

Een van de bekendere mythes van dit soort is die van Achilles en Patroclus. Volgens de mythen had Achilles, held van de Trojaanse oorlog, een oudere en wijdere metgezel genaamd Patroclus. Toen Patroclus werd gedood in de strijd, brak Achilles volledig uit. De originele Homerische teksten specificeerden geen seksuele relatie tussen de mannen, maar latere auteurs interpreteerden hun band stevig als romantisch en seksueel.

De mythe van Achilles en Patroclus zou Alexander de Grote hebben geïnspireerd in zijn relatie met zijn naaste metgezel, Hephaestion. Maar nogmaals, de ware aard van die relatie is onbekend: of ze geliefden waren of een niet-seksueel hecht gezelschap hadden. Over het algemeen waren homoseksuele relaties tussen mannen voornamelijk tussen een oudere en een jongere partner. Het idee dat een volwassen man de 'geliefde' van een andere man is, zou afgekeurd of ronduit gestigmatiseerd zijn, omdat volwassen mannen geacht werden 'dominant' te zijn en niet passief.

Beperkingen voor Griekse vrouwen

Vrouwen werden beschouwd als de hoeders van het Atheense burgerschap, maar dat verleende geen rechten. Een burger van Athene moest ervoor zorgen dat alle kinderen van zijn vrouw van hem waren. Om haar uit de verleiding te houden, werd ze opgesloten in de vrouwenvertrekken en vergezeld door een man wanneer ze naar buiten ging. Als ze werd betrapt met een andere man, zou de man kunnen worden gedood of voor het gerecht kunnen worden gebracht. Toen een vrouw trouwde, was ze een stuk eigendom van haar vader (of andere mannelijke voogd) overgedragen aan haar man.

In Sparta was de behoefte aan Spartaanse burgers groot, dus werden vrouwen aangemoedigd om kinderen te baren voor een burger die goed zou fokken als haar eigen man onvoldoende zou blijken te zijn. Daar was ze niet zozeer het bezit van haar echtgenoot als de staat, net als haar kinderen en haar echtgenoot. Vanwege deze nadruk op de behoefte aan burgers hadden Spartaanse vrouwen echter een hogere sociale status en eerde de stadstaat het huwelijk en de huwelijksband.

De liefde tussen vrouwen van hetzelfde geslacht werd minder geregistreerd vanwege de rol van vrouwen in de samenleving als geheel, maar bestond wel. Het bekendste bewijs hiervan is de poëzie van Sappho, die romantische poëzie schreef die gericht was op vrouwen en meisjes. Liefde tussen twee vrouwen had echter niet hetzelfde "nut" als de educatieve / militaire band van man-man relaties, en werd daarom niet sociaal ondersteund.

Plato en actuele theorieën over Griekse seksualiteiten

In Plato's Symposium (een verhandeling over de Atheense erotiek) biedt de toneelschrijver Aristophanes een kleurrijke verklaring voor waarom al deze seksuele opties bestonden. In het begin waren er drie soorten tweekoppige mensen, zei hij, variërend naar geslacht: mannelijk / mannelijk, vrouwelijk / vrouwelijk en mannelijk / vrouwelijk. Zeus, boos op de mensen, strafte hen door ze in twee te splitsen. Vanaf dat moment heeft elke helft voor altijd zijn andere helft gezocht.

Plato zelf had een zeer breed scala aan opvattingen over homoseksualiteit: vroege teksten tonen hem dat hij relaties prijst die de voorkeur hebben boven heteroseksuele relaties, maar hij schreef ook latere teksten waarin ze aan de kaak werden gesteld. Geleerden blijven ook debatteren of erotische liefde en seksuele voorkeuren werden beschouwd als het definiëren van persoonlijkheidscategorieën in het oude Griekenland.

De huidige wetenschap, inclusief feminist en Foucauldian, past verschillende theoretische modellen toe op het literaire en artistieke bewijsmateriaal dat we hebben over oude seksualiteit. Voor sommigen is seksualiteit cultureel gedefinieerd, voor anderen zijn er universele constanten. Toepassing van Atheens literair bewijs uit de vijfde en vierde eeuw op voorgaande of volgende generaties is problematisch, maar lang niet zo moeilijk als proberen het uit te breiden tot heel Griekenland. De onderstaande bronnen weerspiegelen verschillende benaderingen.

Bronnen en verder lezen

• Cullhed, A, Franzen C en Hallengren A. (editors). Pangs of Love and Longing: Configurations of Desire in Premodern Literature. Cambridge: Cambridge Scholars Publishing, 2014.
• Dover, KJ. Griekse homoseksualiteit. 3e bewerking. Londen: Bloomsbury Press, 2016.
• Ferrari, Gloria. Figures of Speech: Men and Maidens in Ancient Greece. University of Chicago Press, 2002.
• Foucault M. De geschiedenis van seksualiteit. Deel 1: Een introductie. Vintage Press, 1986.
• Foucault M. De geschiedenis van seksualiteit. Deel 2: Het gebruik van plezier. Vintage Press, 1988.
• Hubbard, Thomas K. Een aanvulling op Griekse en Romeinse seksualiteiten. Oxford: Wiley Blackwell.
• Skinner, MB. Seksualiteit in de Griekse en Romeinse cultuur, 2e editie: Wiley Blackwell, 2013.