De aarde heeft zeven continenten. Dat leren we allemaal op school, net zo snel als we hun namen leren: Europa, Azië (eigenlijk Eurazië), Afrika, Noord-Amerika, Zuid-Amerika, Australië en Antarctica. Maar dit zijn niet de enige die onze planeet heeft gehost sinds het werd gevormd. Het blijkt dat er een achtste continent is, het verdronken continent van Zeelandia. Het is niet te zien vanaf het aardoppervlak, maar satellieten kunnen het zien en geologen weten het. Ze bevestigden het bestaan ervan begin 2017, na jaren van mysterie over wat er zich afspeelde diep onder de golven van de Stille Zuidzee in de buurt van Nieuw-Zeeland.
De aanwijzingen voor dit verloren continent zijn verleidelijk: continentale rotsen waar er geen zou moeten bestaan, en zwaartekrachtafwijkingen rondom een groot stuk onderwatergebied. De dader in het mysterie? Enorme platen rots diep begraven onder de continenten. Deze enorme transportbandachtige ondergrondse rotsblokken worden tektonische platen genoemd. De bewegingen van die platen hebben alle continenten en hun posities substantieel veranderd sinds de tijd dat de aarde werd geboren, zo'n 4,5 miljard jaar geleden. Nu blijken ze ook een continent te laten verdwijnen. Het lijkt ongelooflijk, maar de aarde is een 'levende' planeet die voortdurend verandert door de bewegingen van de tektoniek.
Dat is het verhaal dat geologen onthullen, met de onthulling dat Nieuw-Zeeland en Nieuw-Caledonië in de Stille Zuidzee in feite de hoogste punten zijn van het verloren gewaande Zeelandia. Het is een verhaal van lange, langzame bewegingen over miljoenen jaren die veel van Zeelandia onder de golven hebben doen dalen, en het continent werd zelfs niet vermoed dat het bestond tot de twintigste eeuw.
Dus, wat is de primeur over Zealandia? Dit lang verloren continent, soms ook Tasmantis genoemd, ontstond al heel vroeg in de geschiedenis van de aarde. Het was onderdeel van Gondwana, een enorm supercontinent dat al 600 miljoen jaar geleden bestond. De zeer vroege geschiedenis van de aarde werd gedomineerd door grote afzonderlijke continenten die uiteindelijk uit elkaar gingen toen de langzame bewegingen van platen landmassa's bewogen.
Omdat het ook werd gedragen door tektonische platen, fuseerde Zeelandia uiteindelijk met een ander oercontinent genaamd Laurasia om een nog groter supercontinent te vormen genaamd Pangea. Het waterige lot van Zeelandia werd bezegeld door de bewegingen van twee tektonische platen die eronder lagen: de zuidelijkste Pacifische plaat en zijn noordelijke buur, de Indo-Australische plaat. Ze gleden elk jaar een paar millimeter tegelijk voorbij en die actie trok Zeelandia langzaam weg van Antarctica en Australië, ongeveer 85 miljoen jaar geleden. De langzame scheiding zorgde ervoor dat Zeelandia zonk en tegen het einde van het Krijt (ongeveer 66 miljoen jaar geleden) lag veel ervan onder water. Alleen Nieuw-Zeeland, Nieuw-Caledonië en een aantal kleinere eilanden bleven boven zeeniveau.
De bewegingen van de platen die ervoor zorgden dat Zeelandia zou zinken, blijven de onderwatergeologie van het gebied vormen in verzonken gebieden die grijpers en bassins worden genoemd. Vulkanische activiteit vindt ook plaats in de gebieden waar de ene plaat een andere onderduikt. Waar de platen tegen elkaar samendrukken, bestaan de Zuidelijke Alpen waar een opwekkende beweging het continent naar boven heeft gestuurd. Dit is vergelijkbaar met de vorming van het Himalayagebergte, waar het Indiase subcontinent de Euraziatische plaat ontmoet.
De oudste rotsen van Zeeland dateren uit het Midden-Cambrium (ongeveer 500 miljoen jaar geleden). Dit zijn voornamelijk kalkstenen, sedimentaire gesteenten gemaakt van de schelpen en skeletten van mariene organismen. Er is ook wat graniet, een stollingsgesteente bestaande uit veldspaat, biotiet en andere mineralen, dat dateert uit ongeveer dezelfde tijd. Geologen blijven rotskernen bestuderen op zoek naar oudere materialen en relateren de rotsen van Zeelandia met zijn voormalige buren Antarctica en Australië. De oudere rotsen die tot nu toe zijn gevonden, bevinden zich onder lagen van andere sedimentaire rotsen die het bewijs vertonen van het uiteenvallen dat Zeelandia miljoenen jaren geleden begon te laten zinken. In de regio's boven water zijn vulkanische rotsen en kenmerken zichtbaar in heel Nieuw-Zeeland en enkele van de resterende eilanden.
Het verhaal van de ontdekking van Zeeland is een soort geologische puzzel, waarbij de stukjes gedurende vele decennia samenkomen. Wetenschappers wisten vele jaren van de ondergedompelde gebieden van de regio, die dateren uit het begin van de 20e eeuw, maar pas ongeveer twintig jaar geleden begonnen ze de mogelijkheid van een verloren continent te overwegen. Gedetailleerde studies van het oceaanoppervlak in de regio toonden aan dat de korst anders was dan andere oceaankorst. Niet alleen was het dikker dan oceanische korst, maar de rotsen kwamen ook uit de oceaanbodem en boorkernen waren niet van de oceanische korst. Ze waren van het continentale type. Hoe zou dit kunnen, tenzij er eigenlijk een continent verborgen was onder de golven?
Vervolgens onthulde een kaart met satellietmetingen van de zwaartekracht van het gebied in 2002 de ruwe structuur van het continent. In wezen is de zwaartekracht van oceanische korst anders dan die van continentale korst, en dat kan via satelliet worden gemeten. De kaart liet een duidelijk verschil zien tussen de gebieden met een diepe oceaanbodem en Zeelandia. Dat was toen geologen begonnen te denken dat er een ontbrekend continent was gevonden. Verdere metingen van rotskernen, ondergronds onderzoek door mariene geologen en meer satellietbeelden beïnvloedden geologen om te overwegen dat Zealandia eigenlijk een continent is. De ontdekking, die decennia duurde om te bevestigen, werd openbaar gemaakt in 2017 toen een team van geologen aankondigde dat Zeelandia officieel een continent was.
Het continent is rijk aan natuurlijke hulpbronnen, waardoor het land van bijzonder belang is voor internationale regeringen en bedrijven. Maar het is ook de thuisbasis van unieke biologische populaties, evenals minerale afzettingen die actief in ontwikkeling zijn. Voor geologen en planetaire wetenschappers, het gebied bevat veel aanwijzingen voor het verleden van onze planeet, en kan wetenschappers helpen om landvormen te begrijpen die te zien zijn op andere werelden in het zonnestelsel.