De octetregel stelt dat elementen elektronen winnen of verliezen om een elektronenconfiguratie van het dichtstbijzijnde edelgas te bereiken. Hier is een uitleg over hoe dit werkt en waarom elementen de octetregel volgen.
Edele gassen hebben complete buitenste elektronenschillen, waardoor ze zeer stabiel zijn. Andere elementen streven ook naar stabiliteit, die hun reactiviteit en bindingsgedrag regelt. Halogenen zijn één elektron verwijderd van gevulde energieniveaus, dus ze zijn zeer reactief.
Chloor heeft bijvoorbeeld zeven elektronen in zijn buitenste elektronenschil. Chloor bindt zich gemakkelijk met andere elementen zodat het een gevuld energieniveau kan hebben, zoals argon; +328,8 kJ per mol chlooratomen komt vrij wanneer chloor een enkel elektron verwerft. Daarentegen zou energie nodig zijn om een tweede elektron aan een chlooratoom toe te voegen.
Vanuit thermodynamisch oogpunt neemt chloor het meest waarschijnlijk deel aan reacties waarbij elk atoom een enkel elektron krijgt. De andere reacties zijn mogelijk maar minder gunstig. De octetregel is een informele maat voor hoe gunstig een chemische binding tussen atomen is.
Atomen volgen de octetregel omdat ze altijd de meest stabiele elektronenconfiguratie zoeken. Het volgen van de octetregel resulteert in volledig gevulde s- en p- orbitalen in het buitenste energieniveau van een atoom. Elementen met een laag atoomgewicht (de eerste 20 elementen) houden zich waarschijnlijk aan de octetregel.
Lewis-elektronen-puntdiagrammen kunnen worden getekend om de elektronen te helpen verklaren die deelnemen aan een chemische binding tussen elementen. Een Lewis-diagram telt de valentie-elektronen. Elektronen gedeeld in een covalente binding worden tweemaal geteld. Voor de octetregel moeten er rond elk atoom acht elektronen zijn.