Het concept van collectief bewustzijn

Collectief bewustzijn (soms collectief geweten of bewust) is een fundamenteel sociologisch concept dat verwijst naar de set van gedeelde overtuigingen, ideeën, houdingen en kennis die gemeenschappelijk zijn voor een sociale groep of samenleving. Het collectieve bewustzijn informeert ons gevoel van verbondenheid en identiteit, en ons gedrag. Oprichtend socioloog Émile Durkheim ontwikkelde dit concept om uit te leggen hoe unieke individuen met elkaar verbonden zijn in collectieve eenheden zoals sociale groepen en samenlevingen.

Hoe collectief bewustzijn de samenleving bij elkaar houdt

Wat houdt de samenleving samen? Dit was de centrale vraag waar Durkheim zich mee bezig hield toen hij schreef over de nieuwe industriële samenlevingen van de 19e eeuw. Door de gedocumenteerde gewoonten, gebruiken en overtuigingen van traditionele en primitieve samenlevingen te overwegen en deze te vergelijken met wat hij in zijn eigen leven om hem heen zag, ontwikkelde Durkheim enkele van de belangrijkste theorieën in de sociologie. Hij concludeerde dat de samenleving bestaat omdat unieke individuen een gevoel van solidariteit met elkaar voelen. Dit is de reden waarom we collectieven kunnen vormen en samenwerken om gemeenschaps- en functionele samenlevingen te bereiken. Het collectieve bewustzijn, of geweten collectief zoals hij het in het Frans schreef, is de bron van deze solidariteit.

Durkheim introduceerde zijn theorie van het collectieve bewustzijn voor het eerst in zijn boek "The Division of Labour in Society" uit 1893. (Later zou hij ook vertrouwen op het concept in andere boeken, waaronder 'Regels van de sociologische methode', 'Zelfmoord' en 'De elementaire vormen van religieus leven'.) In deze tekst legt hij uit dat het fenomeen "het geheel van overtuigingen en sentimenten is die de gemiddelde leden van een samenleving gemeen hebben." Durkheim merkte op dat in traditionele of primitieve samenlevingen religieuze symbolen, verhandelingen, overtuigingen en rituelen het collectieve bewustzijn bevorderden. In dergelijke gevallen, waar sociale groepen behoorlijk homogeen waren (niet te onderscheiden naar ras of klasse, bijvoorbeeld), resulteerde het collectieve bewustzijn in wat Durkheim een ​​"mechanische solidariteit" noemde - in feite een automatische binding van mensen aan een collectief via hun gedeelde waarden, overtuigingen en praktijken.

Durkheim merkte op dat in de moderne, geïndustrialiseerde samenlevingen die West-Europa en de jonge Verenigde Staten kenmerkten toen hij schreef, die functioneerde via een taakverdeling, een "organische solidariteit" ontstond op basis van de wederzijdse afhankelijkheid die individuen en groepen hadden op anderen om een samenleving laten functioneren. In gevallen als deze speelde religie nog steeds een belangrijke rol bij het produceren van collectief bewustzijn onder groepen mensen die verbonden zijn met verschillende religies, maar andere sociale instellingen en structuren zouden ook werken om het collectieve bewustzijn te produceren dat nodig is voor deze complexere vorm van solidariteit en rituelen buiten religie zou een belangrijke rol spelen bij de herbevestiging.

Sociale instellingen produceren collectief bewustzijn

Deze andere instellingen omvatten de staat (die patriottisme en nationalisme bevordert), nieuws en populaire media (die allerlei ideeën en praktijken verspreidt, van hoe te kleden tot wie te stemmen, tot hoe te daten en te trouwen), onderwijs ( die ons tot volgzame burgers en werknemers vormt, en de politie en de rechterlijke macht (die onze noties van goed en kwaad vormen, en ons gedrag sturen door dreiging van of feitelijke fysieke kracht), onder anderen. Rituelen die dienen om het collectieve bewustzijn te herbevestigen, van parades en feestvieringen tot sportevenementen, bruiloften, onszelf verzorgen volgens gendernormen en zelfs winkelen (denk aan Black Friday).

In beide gevallen - primitieve of moderne samenlevingen - is collectief bewustzijn iets "gemeenschappelijk voor de hele samenleving", zoals Durkheim het uitdrukte. Het is geen individuele toestand of fenomeen, maar een sociale. Als sociaal fenomeen is het 'verspreid over de samenleving als geheel' en 'heeft het een eigen leven'. Het is door collectief bewustzijn dat waarden, overtuigingen en tradities generaties lang kunnen worden doorgegeven. Hoewel individuele mensen leven en sterven, is deze verzameling van ongrijpbare dingen, inclusief de sociale normen die daarmee verbonden zijn, gecementeerd in onze sociale instellingen en bestaan ​​dus onafhankelijk van individuele mensen.

Het belangrijkste om te begrijpen is dat collectief bewustzijn het resultaat is van sociale krachten die extern zijn aan het individu, die koers door de samenleving, en die samenwerken om het sociale fenomeen te creëren van de gedeelde set van overtuigingen, waarden en ideeën waaruit het bestaat. Wij, als individuen, internaliseren deze en maken het collectieve bewustzijn een realiteit door dit te doen, en we herbevestigen en reproduceren het door te leven op manieren die het weerspiegelen.