Socialisme in Afrika en Afrikaans socialisme

Bij de onafhankelijkheid moesten de Afrikaanse landen beslissen wat voor soort staat er zou worden opgericht, en tussen 1950 en het midden van de jaren tachtig namen 35 van de Afrikaanse landen op een bepaald moment socialisme aan. De leiders van deze landen geloofden dat socialisme hun beste kans bood om de vele obstakels te overwinnen waarmee deze nieuwe staten werden geconfronteerd bij onafhankelijkheid. Aanvankelijk creëerden Afrikaanse leiders nieuwe, hybride versies van het socialisme, bekend als het Afrikaanse socialisme, maar in de jaren zeventig wendden verschillende staten zich tot de meer orthodoxe notie van het socialisme, bekend als wetenschappelijk socialisme. Wat was de aantrekkingskracht van het socialisme in Afrika en wat maakte het Afrikaanse socialisme anders dan het wetenschappelijk socialisme??

De oproep van het socialisme

Socialisme was anti-imperiaal. De ideologie van het socialisme is expliciet anti-imperiaal. Terwijl de U.S.S.R. (dat het gezicht was van het socialisme in de jaren 1950) zelf een imperium was, schreef zijn leidende oprichter Vladimir Lenin een van de beroemdste anti-imperiale teksten van de 20^th eeuw: Imperialisme: het hoogste stadium van het kapitalisme. In dit werk bekritiseerde Lenin niet alleen het kolonialisme, maar betoogde hij ook dat de winsten van het imperialisme de industriële arbeiders van Europa zouden 'uitkopen'. De arbeidersrevolutie, concludeerde hij, zou moeten komen uit de niet-geïndustrialiseerde, onderontwikkelde landen van de wereld. Deze oppositie van het socialisme tegen het imperialisme en de belofte van revolutie in onderontwikkelde landen maakte het aantrekkelijk voor anti-koloniale nationalisten over de hele wereld in de 20^th eeuw.
Socialisme bood een manier om te breken met westerse markten. Om echt onafhankelijk te zijn, moesten Afrikaanse staten niet alleen politiek, maar ook economisch onafhankelijk zijn. Maar de meeste zaten vast in de handelsrelaties die onder het kolonialisme tot stand kwamen. Europese rijken hadden Afrikaanse kolonies gebruikt voor natuurlijke hulpbronnen, dus toen die staten de onafhankelijkheid bereikten, misten ze industrieën. De grote bedrijven in Afrika, zoals het mijnbouwbedrijf Union Minière du Haut-Katanga, waren in Europa gevestigd en in Europees bezit. Door socialistische principes te omarmen en samen te werken met socialistische handelspartners, hoopten Afrikaanse leiders te ontsnappen aan de neokoloniale markten waarin het kolonialisme hen had achtergelaten.
In de jaren vijftig had het socialisme blijkbaar een bewezen staat van dienst. Toen de Sovjet-Unie in 1917 tijdens de Russische revolutie werd gevormd, was het een agrarische staat met weinig industrie. Het stond bekend als een achterlijk land, maar minder dan 30 jaar later was de U.S.S.R. een van de twee superkrachten ter wereld geworden. Om aan hun afhankelijkheidscyclus te ontsnappen, moesten Afrikaanse staten hun infrastructuur zeer snel industrialiseren en moderniseren, en Afrikaanse leiders hoopten dat door hun nationale economieën te plannen en te beheersen met behulp van socialisme, ze binnen een paar decennia economisch concurrerende, moderne staten konden creëren.
Socialisme leek voor velen een meer natuurlijke pasvorm met Afrikaanse culturele en sociale normen dan het individualistische kapitalisme van het Westen. Veel Afrikaanse samenlevingen leggen grote nadruk op wederkerigheid en gemeenschap. De filosofie van Ubuntu, die de verbonden aard van mensen benadrukt en gastvrijheid of geven aanmoedigt, staat vaak in contrast met het individualisme van het Westen, en veel Afrikaanse leiders betoogden dat deze waarden socialisme beter geschikt maakten voor Afrikaanse samenlevingen dan kapitalisme.
Socialistische eenpartijstaten beloofden eenheid. Bij de onafhankelijkheid probeerden veel Afrikaanse staten een gevoel van nationalisme te vestigen bij de verschillende groepen waaruit hun bevolking bestond. Socialisme bood een reden voor het beperken van politieke oppositie, die leiders - zelfs eerder liberale - zagen als een bedreiging voor de nationale eenheid en vooruitgang.

Socialisme in koloniaal Afrika

In de decennia vóór de dekolonisatie werden enkele Afrikaanse intellectuelen, zoals Leopold Senghor, aangetrokken tot het socialisme in de decennia vóór de onafhankelijkheid. Senghor las veel van de iconische socialistische werken, maar stelde al een Afrikaanse versie van het socialisme voor, dat in de vroege jaren 1950 bekend zou worden als het Afrikaanse socialisme.

Verschillende andere nationalisten, zoals de toekomstige president van Guinee, Ahmad Sékou Touré, waren nauw betrokken bij vakbonden en eisen voor werknemersrechten. Deze nationalisten waren echter vaak veel lager opgeleid dan mannen als Senghor, en weinigen hadden de vrije tijd om socialistische theorieën te lezen, schrijven en bespreken. Hun strijd om leefbare lonen en basisbescherming tegen werkgevers maakte socialisme aantrekkelijk voor hen, met name het soort gemodificeerd socialisme dat mannen zoals Senghor voorstelden.

Afrikaans socialisme

Hoewel het Afrikaanse socialisme in veel opzichten anders was dan het Europese, of marxistische, socialisme, ging het toch in wezen over het proberen om sociale en economische ongelijkheden op te lossen door de productiemiddelen te beheersen. Socialisme bood zowel een rechtvaardiging als een strategie voor het beheer van de economie door staatscontrole van markten en distributie.

Nationalisten, die jaren en soms tientallen jaren hadden geworsteld om te ontsnappen aan de overheersing van het Westen, hadden er echter geen belang bij onderdanig te worden aan de U.S.S.R. Ze wilden ook geen buitenlandse politieke of culturele ideeën inbrengen; ze wilden Afrikaanse sociale en politieke ideologieën aanmoedigen en promoten. De leiders die kort na de onafhankelijkheid socialistische regimes hebben ingesteld - zoals in Senegal en Tanzania - hebben dus geen marxistisch-leninistische ideeën overgenomen. In plaats daarvan ontwikkelden ze nieuwe, Afrikaanse versies van het socialisme die sommige traditionele structuren ondersteunden, terwijl ze verkondigden dat hun samenlevingen klasseloos waren en altijd waren geweest.

Afrikaanse varianten van het socialisme lieten ook veel meer vrijheid van godsdienst toe. Karl Marx noemde religie 'het opium van het volk', en meer orthodoxe versies van het socialisme verzetten zich veel meer tegen religie dan Afrikaanse socialistische landen. Religie of spiritualiteit was en is echter zeer belangrijk voor de meerderheid van de Afrikaanse bevolking, en Afrikaanse socialisten beperkten de beoefening van religie niet.

Ujamaa

Het meest bekende voorbeeld van het Afrikaanse socialisme was het radicale beleid van Julius Nyerere ujamaa, of villagization, waarin hij aanmoedigde en later mensen dwong om naar modeldorpen te verhuizen zodat ze konden deelnemen aan collectieve landbouw. Hij meende dat dit beleid veel problemen tegelijk zou oplossen. Het zou de plattelandsbevolking van Tanzania helpen samen te komen, zodat zij zouden kunnen profiteren van overheidsdiensten zoals onderwijs en gezondheidszorg. Hij geloofde ook dat het zou helpen het tribalisme te overwinnen dat veel postkoloniale staten in beslag nam, en Tanzania vermeed in feite dat specifieke probleem grotendeels.

De implementatie van ujamaa was echter gebrekkig. Weinigen die door de staat moesten verhuizen, waardeerden het, en sommigen moesten soms verhuizen, wat betekende dat ze velden moesten verlaten die al waren ingezaaid met de oogst van dat jaar. De voedselproductie daalde en de economie van het land leed. Er was vooruitgang op het gebied van openbaar onderwijs, maar Tanzania werd hard op weg een van de armere landen van Afrika te worden, in stand gehouden door buitenlandse hulp. Het was pas in 1985, hoewel Nyerere zich terugtrok uit de macht en Tanzania zijn experiment met Afrikaans socialisme stopte.

De opkomst van wetenschappelijk socialisme in Afrika

Op dat moment was het Afrikaanse socialisme al lang uit de mode. In feite begonnen voormalige voorstanders van het Afrikaanse socialisme zich al halverwege de jaren zestig tegen het idee te keren. In een toespraak in 1967 betoogde Kwame Nkrumah dat de term "Afrikaans socialisme" te vaag was geworden om bruikbaar te zijn. Elk land had zijn eigen versie en er was geen overeengekomen verklaring over het Afrikaanse socialisme.

Nkrumah beweerde ook dat het begrip Afrikaans socialisme werd gebruikt om mythen over het pre-koloniale tijdperk te promoten. Hij argumenteerde terecht dat Afrikaanse samenlevingen geen klassenloze utopieën waren geweest, maar eerder waren gekenmerkt door verschillende soorten sociale hiërarchie, en hij herinnerde zijn publiek eraan dat Afrikaanse handelaren bereidwillig aan de slavenhandel hadden deelgenomen. Een grootschalige terugkeer naar pre-koloniale waarden was volgens hem niet wat Afrikanen nodig hadden.

Nkrumah beweerde dat wat Afrikaanse staten moesten doen, was terug te keren naar meer orthodoxe marxistisch-leninistische socialistische idealen of wetenschappelijk socialisme, en dat is wat verschillende Afrikaanse staten deden in de jaren zeventig, zoals Ethiopië en Mozambique. In de praktijk waren er echter niet veel verschillen tussen Afrikaans en wetenschappelijk socialisme.

Wetenschappelijk versus Afrikaans socialisme

Wetenschappelijk socialisme liet de retoriek van Afrikaanse tradities en gebruikelijke opvattingen over gemeenschap achterwege en sprak over geschiedenis in marxistische in plaats van romantische termen. Net als het Afrikaanse socialisme was het wetenschappelijke socialisme in Afrika echter toleranter voor religie, en de agrarische basis van Afrikaanse economieën betekende dat het beleid van wetenschappelijke socialisten niet zo verschillend kon zijn als dat van de Afrikaanse socialisten. Het was meer een verschuiving in ideeën en boodschap dan in de praktijk.

Conclusie: socialisme in Afrika

In het algemeen overleefde het socialisme in Afrika de ineenstorting van de USSR in 1989 niet. Het verlies van een financiële voorstander en bondgenoot in de vorm van de USSR was hier zeker een onderdeel van, maar ook de behoefte die veel Afrikaanse staten hadden aan leningen van het Internationaal Monetair Fonds en de Wereldbank. Tegen de jaren tachtig eisten deze instellingen dat staten staatsmonopolies over productie en distributie vrijgeven en de industrie privatiseren voordat ze instemmen met leningen.

De retoriek van het socialisme raakte ook uit de gratie en de bevolking drong aan op staten met meerdere partijen. Met de veranderende banden omhelsden de meeste Afrikaanse staten die socialisme in een of andere vorm hadden omarmd, de golf van meerpartijen-democratie die Afrika in de jaren negentig overspoelde. Ontwikkeling wordt nu geassocieerd met buitenlandse handel en investeringen in plaats van door de staat gecontroleerde economieën, maar velen wachten nog steeds op de sociale infrastructuur, zoals openbaar onderwijs, gefinancierde gezondheidszorg en ontwikkelde transportsystemen, die zowel socialisme als ontwikkeling beloofden.

Citations

Pitcher, M. Anne en Kelly M. Askew. "Afrikaanse socialisms en postocialisms." Afrika 76.1 (2006) Academic One-bestand.
Karl Marx, inleiding tot Een bijdrage aan de kritiek van Hegels rechtsfilosofie, (1843), beschikbaar op de Marxistisch internetarchief.
Nkrumah, Kwame. "African Socialism Revisited", toespraak gehouden op het Africa Seminar, Cairo, getranscribeerd door Dominic Tweedie, (1967), beschikbaar op de Marxistisch internetarchief.
Thomson, Alex. Inleiding tot de Afrikaanse politiek. Londen, GBR: Routledge, 2000.

Geesteswetenschappen