Statistische discriminatie is een economische theorie die probeert raciale en genderongelijkheid te verklaren. De theorie probeert het bestaan en het uithoudingsvermogen van raciale profilering en op gender gebaseerde discriminatie op de arbeidsmarkt te verklaren, zelfs zonder openlijke vooroordelen van de betrokken economische actoren. De pionier op het gebied van statistische discriminatietheorie wordt toegeschreven aan de Amerikaanse economen Kenneth Arrow en Edmund Phelps, maar is vanaf het begin verder onderzocht en toegelicht.
Er wordt gezegd dat het fenomeen van statistische discriminatie zich voordoet wanneer een economische beslisser waarneembare kenmerken van individuen gebruikt, zoals de fysieke kenmerken die worden gebruikt om geslacht of ras te categoriseren, als een indicatie voor anders niet-waarneembare kenmerken die relevant zijn voor de uitkomst. Dus bij afwezigheid van directe informatie over de productiviteit, kwalificaties of zelfs criminele achtergrond van een individu, kan een besluitvormer groepsgemiddelden (reëel of ingebeeld) of stereotypen vervangen om de leegte van de informatie te vullen. Als zodanig gebruiken rationele besluitvormers geaggregeerde groepskenmerken om individuele kenmerken te evalueren die ertoe kunnen leiden dat individuen die tot bepaalde groepen behoren, anders worden behandeld dan andere, zelfs wanneer ze in elk ander opzicht gelijk zijn.
Volgens deze theorie kan er ongelijkheid bestaan en aanhouden tussen demografische groepen, zelfs wanneer economische actoren (consumenten, werknemers, werkgevers, enz.) Rationeel en niet bevooroordeeld zijn. Dit type voorkeursbehandeling wordt "statistisch" genoemd omdat stereotypen gebaseerd kunnen zijn op het gemiddelde gedrag van de gediscrimineerde groep.
Sommige onderzoekers van statistische discriminatie voegen een andere dimensie toe aan de discriminerende acties van besluitvormers: risicoaversie. Met de toegevoegde dimensie van risico-aversie kan de statistische discriminatietheorie worden gebruikt om acties van besluitvormers te verklaren, zoals een personeelsmanager die een voorkeur toont voor de groep met de minste variantie (waargenomen of reëel). Neem bijvoorbeeld een manager die deel uitmaakt van één race en twee gelijke kandidaten in overweging heeft: een die deel uitmaakt van de gedeelde race van de manager en een andere die een andere race is. De manager kan zich cultureel meer afgestemd voelen op aanvragers van zijn of haar eigen ras dan op aanvragers van een ander ras en is daarom van mening dat hij of zij een betere maatstaf heeft voor bepaalde uitkomstrelevante eigenschappen van de aanvrager van zijn of haar eigen ras. De theorie houdt in dat een risicomijdende manager de aanvrager van de groep waarvoor een meting bestaat die het risico minimaliseert, verkiest, wat kan resulteren in een hoger bod op een aanvrager van zijn of haar eigen ras boven een aanvrager van een ander ras alle andere dingen gelijk.
In tegenstelling tot andere theorieën over discriminatie, gaat statistische discriminatie niet uit van enige vorm van vijandigheid of zelfs voorkeur naar de voorkeur van een bepaald ras of geslacht door de beslisser. In feite wordt de beslisser in de theorie van de statistische discriminatie beschouwd als een rationele, op zoek naar winstmaximalisatie.
Er wordt gedacht dat er twee bronnen van statistische discriminatie en ongelijkheid zijn. Het eerste, bekend als "eerste moment", statistische discriminatie vindt plaats wanneer wordt aangenomen dat de discriminatie de efficiënte reactie van de beslisser is op asymmetrische overtuigingen en stereotypen. Statistische discriminatie op het eerste moment kan worden opgeroepen wanneer een vrouw een lager loon wordt aangeboden dan een mannelijke tegenhanger omdat vrouwen gemiddeld minder productief worden geacht.
De tweede bron van ongelijkheid staat bekend als "tweede moment" statistische discriminatie, die optreedt als gevolg van de zelfdurende cyclus van discriminatie. De theorie is dat de individuen uit de gediscrimineerde groep uiteindelijk worden ontmoedigd van hogere prestaties met betrekking tot die uitkomstrelevante kenmerken vanwege het bestaan van een dergelijke "eerste moment" statistische discriminatie. Dat wil zeggen dat bijvoorbeeld personen uit de gediscrimineerde groep minder geneigd zijn om de vaardigheden en opleiding te verwerven om even te concurreren met andere kandidaten vanwege hun gemiddelde of veronderstelde rendement op investeringen uit deze activiteiten minder is dan niet-gediscrimineerde groepen.