Het Looshaus-schandaal in Wenen

Franz Josef, keizer van Oostenrijk, was woedend: direct tegenover Michaelerplatz vanaf het keizerlijk paleis bouwde een beginnend architect, Adolf Loos, een moderne wangedrocht. Het was 1909.

Meer dan zeven eeuwen gingen in de oprichting van het keizerlijk paleis, ook bekend als de Hofburg. Het grandioze paleis in barokstijl was een enorm complex met zeer versierde architectuur, waaronder zes musea, een nationale bibliotheek, overheidsgebouwen en de keizerlijke appartementen. De ingang, de Michaelertor, wordt bewaakt door grandioze beelden van Hercules en andere heroïsche figuren.

En dan, op een steenworp afstand van de sierlijke Michaelertor is het Goldman- en Salatsch-gebouw. Wat bekend werd als de Looshaus, dit moderne gebouw van staal en beton was een totale afwijzing van het wijkpaleis tegenover het stadsplein.

De controversiële architecturale stijl van Adolf Loos

Adolf Loos (1870-1933) was een functionalist die in eenvoud geloofde. Hij was naar Amerika gereisd en bewonderde het werk van Louis Sullivan. Toen Loos terugkeerde naar Wenen, bracht hij nieuwe moderniteit met zich mee, zowel in stijl als in constructie. Samen met de architectuur van Otto Wagner (1841-1918) luidde Loos wat bekend werd als Vienna Moderne (Weens Modern of Wiener Moderne). De paleismensen waren niet gelukkig.

Loos voelde dat gebrek aan versiering een teken was van spirituele kracht, en zijn geschriften omvatten een studie over de relatie tussen ornament en misdaad.

" ... de evolutie van cultuur marcheert met het elimineren van ornament van bruikbare objecten."
^{Adolf Loos, van Ornament & Misdaad}

Het Loos House was eenvoudig oké. "Als een vrouw zonder wenkbrauwen," zeiden mensen omdat de ramen geen decoratieve details hadden. Een tijdje werden vensterdozen geïnstalleerd. Maar dit loste het diepere probleem niet op.

" De gerechten van de afgelopen eeuwen, die allerlei ornamenten tonen om pauwen, fazanten en kreeften er smakelijker uit te laten zien, hebben precies het tegenovergestelde effect op mij ... Ik ben geschokt als ik door een kooktentoonstelling ga en denk dat ik deze moet eten gevulde karkassen. Ik eet rosbief."
^{Adolf Loos, van Ornament & Misdaad}

Een dieper probleem achter de stijl

Het diepere probleem was dat dit gebouw geheim was. Barokke architectuur zoals de neo-barokke ingang van Michaelertor is uitbundig en onthullend. Staking op standbeelden op het dak vormt om aan te kondigen wat er in zit. De grijze marmeren pilaren en eenvoudige ramen op het Loos House zeiden daarentegen niets. In 1912, toen het gebouw werd voltooid, was het een kleermakerswinkel. Maar er waren geen symbolen of sculpturen die kleding of handel suggereerden. Voor waarnemers op straat had het gebouw net zo gemakkelijk een bank kunnen zijn. En inderdaad, het werd later een bank.

Misschien bevatte dit iets onheilspellends - alsof het gebouw suggereerde dat Wenen zich in een onrustige, voorbijgaande wereld begaf waarin bewoners slechts een paar jaar zouden blijven en dan verder zouden gaan.

Het standbeeld van Hercules bij de paleispoorten leek over de geplaveide weg naar het aanstootgevende gebouw te kijken. Sommigen zeggen dat zelfs de kleine honden, die hun meesters langs Michaelerplatz trokken, hun neus vol walging optrokken.

bronnen

• "Ornament and Crime: Selected Essays" door Adolf Loos
• "The Looshaus" van Christopher Long, Yale University Press, 2012